ވައިރަހަކީ ދުނިޔޭގައި ލައްވަވާފައިވާ އެއްޗެއްކަން، ސައިންސްވެރިންނަށް ދެނެގަނެވުނީ 1898 ވަނަ އަހަރު އެވެ. އޭގެ ފަހުން މިހާތަނާ ޖެހުނުުއިރު ވައިރަހަަކީ މިލިއަނުން ގުނާލެވޭނެ ވަރަށް އޭގެ ބާވަތްތައް ހިމެނޭ އެއްޗެއް ކަމަށް ސައިންސްވެރިން ދެކެ އެވެ. މީގެ ތެރެއިން 5،000 އަށް ވުރެ ގިނަ ވައިރަހުގެ ބާވަތް ވަނީ ތަފްސީލީ ގޮތެއްގައި ދެނެގަނެވިފަ އެވެ. ނަމަވެސް ވައިރަހަކީ ދިރޭ އެއްޗެއް ކަމާ މެދު އުފައްދާފައިވާ ސުވާލަށް ސައިންސްވެރިން ކުރާ ބަހުސް އަދިވެސް ހުއްޓުމަކަށް ނާދެ އެވެ. ވައިރަހަކީ ދިރޭ އެއްޗެއް ކަމަށް ނުވަަތަ ދިރޭ އެއްޗެއް ނޫން ކަމަށް ނުވަތަ ދިރޭ ތަކެއްޗާއި ދިރުންނުވާ ތަކެތީގެ ދެމެދުގައިވާ އެއްޗެއް ކަމަށް ވެސް އެކިއެކި ސައިންސްވެރިން ދެކެ އެވެ.
ދިރޭ ތަކެއްޗާއި އޭގައި ދިރުމެއްނުވާ ތަކެތި ވަކިކުރުމަކީ އެހާ އުނދަގޫ ކަމަކަށް ނުވެދާނެ އެވެ. އަމުދުން އެއީ ހަމަ ލޮލަށް ފެންނަވަރުގެ ބޮޑެތި ތަކެތި ކަމަށް ވަނީ ނަމަ އެވެ. ދިރޭ ތަކެއްޗަކީ އޭގައި ދިރުން ވާ ތަކެއްޗެވެ. ސައިންސްވެރިން ވަނީ ދިރުން ތަފްސީލުކޮށްދީފަ އެވެ. ދިރުން ހުރި ތަކެތީގައި ފުރިހަމަވާން ޖެހޭ ސިފަތަކެއް ވެ އެވެ. ތިރީގައި އެވަނީ މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ބަލާ ކަންކަމެވެ.
1. ދިރުން ހުރި ތަކެތި އެތަކެތީގެ ދަރިފަސްކޮޅު ގިނަކުރާނެ އެވެ. ބައެއް އެއްޗިއްސަކީ ބިސް އަޅައިގެން ވިހާ އެއްޗިއްސެވެ. އަނެއް ބައި އެއްޗިއްސަކީ ބިސްނާޅާ ވިހާ އެއްޗިއްސެވެ.
2. ދިރުންހުރި އެއްޗެއް ނަމަ އެ އެއްޗެއްގައި ހިނގާ ކަންތައްތަކެއް ވާނެ އެވެ. މިސާލަކަށް ނޭވާލުން، ހަޖަމްކުރުން، ލޭ ދައުރުކުރުން ފަދަ ކަންތައްތަކެވެ.
3. ދިރޭތަކެތި ހެދި ބޮޑުވެ އެވެ. މިއީ ވަގުތާ އެކު އަންނަ ބަދަލެކެވެ.
4. ދިރޭ ތަކެއްޗަކީ އޭގައިވާ ދިރުން ނިމުމަކަށް ދަންދެން ނުވަތަ މަރުވަންދެން ބަދަލުތަކެއް އަންނަމުންދާނެ ތަކެއްޗެވެ. މިސާލަކަށް އުމުރާ ގުޅިގެން އަންނަ ބަދަލުތައް ހިމެނެ އެވެ.
މަތީގައިވާ ކަންކަމަކީ ދިރުން ހުރި ތަކެތީގައި ފުރިހަމަވާން ޖެހޭ ސިފަތަކެވެ. އިންސާނުންނާއި، ޖަނަވާރުންނާއި، ގަސްގަހާއި ގެހި އަދި މަސްމަހާއި މެއްސަކީ ވެސް ދިރޭ ތަކެއްޗެވެ. މިހުރިހާ ތަކެއްޗަކީ ހަމަ ލޮލަށް ފެންނަވަރުގެ ބޮޑެތި އެއްޗިއްސެވެ. ނަމަވެސް ހަމަ ލޮލަށް ފެންނަވަރަށް ވުރެ ކުދި ބައެއް ތަކެތީގައި ވެސް ދިރުންވެ އެވެ. މިސާލަކަށް އިންސާނެއްގެ ގައިން ނަގާ ސެލްއެއް، ބެކްޓީރިއާއެއް، "އެމީބާ" އެއް ފަދަ ތަކެއްޗަކީ ހަމަ ލޮލަށް ފެންނަ އެއްޗިއްސެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ވެސް ދިރުން ހުރި ތަކެއްޗެވެ.
ދިރުމެއް ނުވާ ތަކެތީގެ ތެރޭގައި ހިފާގެންގުޅޭ ތަކެއްޗާއި، ފަރުނީޗަރާއި، އަންނައުނާއި، މެޝިނު ފަދަތަކެތި ހިމެނެ އެވެ. ބައެއް ސައިންސްވެރިން ދެކޭ ގޮތުގައި ދިރޭ ތަކެއްޗާއި ދިރުމެއްނުވާ ތަކެތީގެ ދެމެދުގައިވާ ތަކެތި ވެސް ހުރެ އެވެ. ނަމަވެސް މިކަމާ މެދު ރަޢުޔު ތަފާތުވުން ސައިންސްވެރިންގެ މެދުގައި ވެސް އެބަ އޮތެވެ.
ވައިރަހަކީ ދިރުންހުރި އެއްޗެއް ނޫން ކަމަށް ބައެއް ސައިންސުވެރިން ދެކެ އެވެ. އެއީ ދިރުން ހުރި އެއްޗެއްގައި ހުންނަ ސިފަތައް އޭގެ ޒާތުގައި ނުވާތީ އެވެ. ވައިރަހެއްގެ ފަރާތުން ދިރުން ހުރި އެއްޗެއްގެ ސިފަތައް ފެންނަނީ އެހެން ދިރުމެއްގައިވާ ސެލްއެއްގެ ތެރެއަށް އެއަށް ވަދެވުމުންނެވެ. ސެލްގެ ބޭރުގައި ވައިރަހަކީ ދިރުން ނުވާ އެއްޗެކޭ އެއްފަދަ އެއްޗެކެވެ.
އަނެއް ބައި ސައިންސްވެރިން ދެކޭ ގޮތް ތަފާތެވެ. އެ ސައިންސްވެރިން ދެކޭ ގޮތުގައި ދިރުންހުރި އެއްޗެއްގެ ސިފަތައް ވައިރަހުގައި ނެތް ނަމަވެސް، އެހެން ސެލްއެއްގެ ތެރެއަށް ވަނުމަށް ފަހު، ދިރުން ހުރި އެއްޗެއްގެ ސިފަތައް އެއަށް ލިބެ އެވެ. މިސާލަކަށް ސެލްތެރެއަށް ވަނުމަށް ފަހު ދިރުން ހުރި އެއްޗެއް ފަދައިން ވައިރަސް ގިނަވެގަނެ އެވެ. މިގޮތުން ގިނަވެގަންނަން ވައިރަސް ބޭނުންކުރަނީ ވައިރަސް ވަދެފައިވާ ސެލްގެ ބައިތަކެވެ. އެހެން ގޮތަކަށް ބުނާ ނަމަ، ސެލްއަކަށް ވަނުމަށް ފަހު އެ ސެލްގެ ބައިތައް ބޭނުންކޮށްގެން ވައިރަސް ހަރަކާތްތެރިވަނީ ދިރޭ އެއްޗިހި ހަރަކާތްތެރިވާ ފަދަ ގޮތަކަށެވެ. ދިރުން ނުވާ އެއްޗަކަށް އެގޮތަކަށް ހަރަކާތްތެރިއެއް ނުވެވޭނެ އެވެ. މި ސަބަބަށްޓަކައި ބައެއް ސައިންސްވެރިންގެ ނަޒަރުގައި ވައިރަހަކީ ދިރޭ އެއްޗެކެވެ. އަދި އަނެއް ބައި ސައިންސްވެރިން ދެކޭ ގޮތުގައި ވައިރަހަކީ ދިރޭ ތަކެއްޗާއި ދިރުމެއް ނުވާ ތަކެތީގެ ދެމެދަށް ފެތޭ އެއްޗެކެވެ.
ދިރޭ ތަކެއްޗަކީ ކޮބައިކަން އިތުރު ގޮތަކަށް ބަލައިލާ ނަމަ، ދިރުން ހުރި އެއްޗެއްގެ އެންމެ ކުޑަ ޒައްރަކީ ސެލްއެއް ކަމަށް ސައިންސްވެރިން ދެކެ އެވެ. ސެލް އަކީ ދުއްޔަކުން ހިފެހެއްޓިފައިވާ ޚާއްސަ ބައިތަކެއް އޭގެ ތެރޭގައި އެކުލެވިގެންވާ އެއްޗެކެވެ. މި ދުލިފަށް ފޫދުއްވާލައިފި ނަމަ، ސެލް މަރުވެ އެވެ. ވައިރަހަކީ މިފަދައިން އެކުލެވިގެންވާ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. ވައިރަހަކީ ސެލްއަކަށް ވުރެ ވެސް ކުޑަ އެއްޗެކެވެ. އަދި ސެލްގައި ހިމެނޭ ހުރިހާ ބައިތަކެއް ވައިރަހަކު ނުހުރެ އެވެ. މިގޮތަށް ބަލާ ނަމަ، ވައިރަހަކީ ދިރޭ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. ވައިރަހަކީ ދިރޭ އެއްޗެއްގެ އެންމެ ކުޑަ ޒައްރަށް ވުރެ ކުޑަ، އަދި އެ ޒައްރުގައި ހުންނަ ބައިތައް ވެސް ހިމެނޭ އެއްޗަކަށް ނުވާތީ އެވެ.
ވައިރަހަކީ ދިރުން ހުރި އެއްޗެއް ކަން ނުވަތަ ނޫން ކަން ނުވަތަ އެ ދެމެދުގައިވާ އެއްޗެއް ކަމަށް މި ކަނޑައެޅެނީ ދިރޭ އެއްޗެއްގެ ސިފަތައް ސައިންސްވެރިން ތަފްސީލުކޮށްފައިވާ ގޮތުން ކަމަށް ވެދާނެ އެވެ. އެހެން ކަމަށް ވިއަސް ވައިރަހަކީ ދިރުން ހުރި އެއްޗެއްތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ ކުރެވޭ ސުވާލަށް ސައިންސްވެރިންގެ ފަރާތުން ލިބެނީ ތަފާތު ޖަވާބެކެވެ. ކަނޑައެޅިގެން މިއީ ދިރޭއެއްޗެކޭ ބުނުމުގައި ބައެއް ހާލަތްތަކުގައި އުނދަގޫތަކެއް ހުންނަނީތާ އެވެ.
ބައެއް ސައިންސްވެރިން ދެކޭ ގޮތުގައި އެއްޗެއްގައި ދިރުން ވޭތޯ ނުވަތަ ނުވޭތޯ ކުރެވޭ ސުވާލަކީ ކެމިސްޓްރީ އާއި ބައޮލޮޖީގެ ދެމެދުގައި އޮންނަ ރޮނގުގައި އޮންނަ ސުވާލެކެވެ. އެއީ ފަސޭހައިން ދަމާލެވޭ ރޮނގަކަށް ނުވަނީ އެވެ. ކުރު ގޮތަކަށް ނަމަ ކެމިސްޓްރީ އަކީ ކައުނުގައި ލައްވަވާފައިވާ މާއްދާތައް އެއް މާއްދާ އަނެއް މާއްދާއާ ގުޅޭ ގުޅުމާއި އެ ގުޅުންތަކުން އުފެދޭ ކެމިކަލް ބާވަތްތަކުގެ އިލްމެވެ. ބައޮލޮޖީ އަކީ ދިރޭ ތަކެތީގެ އިލްމެވެ. ދިރޭ ތަކެތި ވެސް އެކުލެވިގެންވަނީ ކައުނުގައިވާ މާއްދާތަކުންނެވެ.
ޝައްކުނުކުރެވޭނެ އެއް ކަމަކީ ދިރޭ އެއްޗަކަށް ވިއަސް ނުވިއަސް އިންސާނުންގެ ހިތްތަކުގައި ބިރުވެރިކަން އުފައްދާ، މުޅި ދުނިޔެ ހުއްޓުމަކާ ގާތަށް ގެންނަހާ ބާރު ކުޑަކުޑަ ވައިރަހަކަށް ވެސް ލިބިފައިވާ ކަމެވެ. އެކި ފަހަރުމަތިން ދުނިޔޭގައި އެފަދަ ވައިރަސްތައް ފެތުރި، އިންސާނުންނަށް ބިރަކަށް ވި އެވެ. މިދުވަސްވަރު މި އުޅޭ ކޮރޯނާވައިރަސް އަކީ އޭގެ އެއް މިސާލެވެ. އެ ވައިރަސް ނުހުއްޓުވި، އިތުރުވުން އެދަނީ ހައްތަހާ ބާރުވަމުންނެވެ. މަރުވާ މީހުންގެ އަދަދު ވެސް އެދަނީ މައްޗަށެވެ.
ޑރ. ޝީޒާ އަލީ އަކީ ޤައުމީ ޔުނިވަސިޓީގެ ސްކޫލް އޮފް މެޑިސިންގެ ޑީން އެވެ. ގައުމީ ޔުނިވަސިޓީއާ ގުޅިވަޑައިގަތުމުގެ ކުރިން އޭނާ ވަނީ ހެލްތު މިނިސްޓްރީގެ ޑިރެކްޓަ ޖެނެރަލް އޮފް ހެލްތު ސާވިސަސްގެ މަގާމު ފުރުއްވާފަ އެވެ. އަދި އައި.ޖީ.އެމް.އެޗް. ގައި ލޮލުގެ ޚާއްސަ ޑޮކްޓަރެއްގެ ގޮތުން ވެސް މަސައްކަތް ކުރެއްވި އެެވެ. ޑރ. ޝީޒާ ވަނީ އެފް.ސީ.ޕީ.އެސް. (އޮފްތަލްމޮލޮޖީ) ގެ އިތުރުން ބިޒްްނަސް އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަން ރޮނގުން މާސްޓާޒް ޑިގްރީ ވެސް ނަންގަވައިފަ އެވެ.
