ލިބުނު ޣަނީމާގެ އިހްސާސަކީ ކޮބާ؟

ދުނިޔަވީ ސުންނަތުގެ މަތިން މި އަހަރުގެ ރަމަޟާން މަސް ވެސް އަޅުގަނޑުމެންނާ ވަކިވެދަނީ އެވެ. ފަހަރުގައި މިއަދަކީ މި ރަމަޟާން މަހުގެ އެންމެ ފަހު ދުވަސް ކަމުގައި ވެދާނެ އެވެ. ރަމަޟާން މަސް ނިމުނަސް، ދިރިތިބީން އަޅުކަން ކުރުމަށް މާތް ﷲ ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ދަންފަޅި ނުނިމެ އެވެ. އެ ދަންފަޅި ނިމޭނީ އިންސާނާގެ ފުރާނަ އޭނާގެ ހަށިގަނޑާ ވަކިވުމުންނެވެ.

އެއީ ޚާލިޤްވަންތަ ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އާއި އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނާ ދެމެދުގައި ލައްވާފައިވާ މަތިވެރި ގުޅުން ދެމެހެއްޓުމުގެ ގޮތުން އެކަލާނގެ ރަސޫލުންނާއި ނަބީންނަށް ވެސް ކަނޑައަޅުއްވައި އެންގެވި ގޮތެވެ. އެކަމަށް ހެކިވެވަޑައިގެން، ސަލާމްލެއްވި ޢީސާގެފާނު ވިދާޅުވި ކަމަށް ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި މާތް ﷲ އަންގަވާފައިވެ އެވެ؛ ... وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا (ސޫރަތު މަރްޔަމް 31). މާނައީ؛ އަދި މިއަޅާ ދިރި ހުރިހައި ހިނދަކު، ނަމާދު ކުރުމަށާއި ޒަކާތް ދިނުމަށް އެކަލާނގެ މި އަޅާ އަށް ވަޞިއްޔަތް ކުރެއްވި އެވެ.

މި އުންމަތުގެ މާތް ނަބިއްޔާ އަށް ވެސް، އެކަލާނގެ ކަނޑައެޅުއްވީ އެ ގާނޫނެވެ؛ وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ (ސޫރަތުލް ޙިޖްރު 99) މާނައީ؛ އަދި ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ޔަގީންވެގެންވާ ކަންތައް (އެބަހީ: މަރު) އަތުވެއްޖައުމަށް ދާންދެން، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ކަލޭގެފާނު އަޅުކަން ކުރައްވާށެވެ!

މި އާޔަތްތަކުން ލިބިގަންނަން އޮތް ފިލާވަޅަކީ، އެ ހިކްމަތަކަށްޓަކައި އަޅުގަނޑުމެން ހައްގު ކުރެއްވި ކަންތަކާ ދުރަށް ދެވެން ނެތް ކަމެވެ. އެ ހިކްމަތަކީ؛ وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ (ސޫރަތުއް ޛާރިޔާތު 56). މާނައީ؛ ތިމަން ރަސްކަލާނގެ އަށް އަޅުކަން ކުރުމަށް މެނުވީ، ތިމަން ރަސްކަލާނގެ ޖިންނީންނާއި އިންސީން ނުހައްދަވަމެވެ.

އެހެންކަމުން ރޯދަ މަސް ނިމުނަސް، ރޯދައިގެ އަޅުކަން ފުރިހަމަކުރުމަށްޓަކައި އަޅުގަނޑުމެންގެ ނަފްސުތައް އެކަންކަމަށް ހޭނުވި ކަންތައްތަކާ ދުރަށް ދެވޭކަށް ނެތެވެ. ރޯދައިގައި އަޅުގަނޑުމެން ލިބިގަތް އެންމެ މަތިވެރި ފިލާވަޅަކީ ދަތި އުނދަގޫ ހާލަތްތަކަށް ވެސް ކެތްތެރިވުމެވެ. ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ހުއްދަ ކުރައްވައި ހަލާލު ކުރައްވާފައިވާ އެތައް ކަމަކުން، އަޅުގަނޑުމެންގެ ނަފްސުތައް މަހުރޫމުކޮށްގެން ތިބީ، އެކަލާނގެ އެކަމަށް އަމުރު ކުރެއްވީތީ އެކަމަށް ބޯލެނބުމުގެ ގޮތުންނެވެ.

ރޯދައިގެ މޫސުމުގައި އަޅުގަނޑުމެންގެ ދޫތަކަށް ދަސްކޮށްދިނީ ދޮގު ހެދުމާއި ދޮގު ވާހަކަތައް ފެތުރުމާ ދުރުހެލިވާށެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ކަންފަތްތައް ހޭނުވީ، ބޭކާރު ވާހަކަތައް އެހުން ހުއްޓާލައި، ވަޢުޒާއި ނަސޭހަތް އަޑުއެހުމަށެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ އަތްތައް ފަރިތަކުރުވީ، އަނެކުންނަށް އެހީތެރިވުމަށާއި ރަނގަޅު ކަންކަމުގައި އެއްބާރުލުން ދިނުމަށެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ފައިތައް ބޭނުންކުރީ، އާއިލީ ޒިންމާގެ ދަށުން ދާންޖެހޭ ތަންތަނަށް ދިޔުމަށާއި މާތް ﷲގެ ގެކޮޅުތަކަށް ދިޔުމަށާއި ގާތްތިމާގެ މީހުންނާއި ރައްޓެހިންނަށް ޒިޔާރަތް ކުރުމަށެވެ.

ހަމައެފަދައިން، ނިންޖާއި އަރާމަށް ވުރެ އަޅުގަނޑުމެން އިސްކަން ދިނީ، މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ރަޙްމަތާއި ފުއްސެވުމާއި ދިންނެވުން ލިބިގަތުމަށް ގަދައަޅައި މަސައްކަތް ކުރުމަށެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ހަވާ ނަފްސާ ދެކޮޅަށް ކުރި އެންމެ ވަރުގަދަ ޖިހާދަކީ، ކުޅިވަރާއި މަޖަލުގެ ތެރޭގައި ވަގުތުތައް ބޭކާރު ނުކުރުމާއި މާތް ﷲ ހަނދުމަ ކުރުމުގައި ވަގުތު ހޭދަކުރުމެވެ. އާހިރަތަށްޓަކައި އަޅުގަނޑުމެން ކުރި އެންމެ ބޮޑު އިންވެސްޓަކީ، އަޅުގަނޑުމެން އެއެއްޗަކަށް އެންމެ ލޯބިކުރާ ފައިސާ އިން ﷲގެ މަގުގައި ޞަދަޤާތް ކުރުމެވެ.

ރޯދައިގެ އަޅުކަން ފުރިހަމަ ކުރުމުގެ ގޮތުން، އަޅުގަނޑުމެން ދުރުހެލިވި ބައެއް ކަންކަމަކީ ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ދާއިމީ ގޮތެއްގައި ހަރާމް ކުރައްވާފައިވާ ކަންކަމެވެ. ރޯދަ ފުރިހަމަކުރުމުގެ ގޮތުން އެކަންކަމުން ދުރުހެލިވި ފަދައިން އެހެން މައްސަރުތަކުގައި ވެސް އެކަންކަމުން ދުރުހެލިވުމަކީ ދަރުމަ އާއި ސަވާބު ލިބެނިވި ކަންކަމެވެ. ދޮގު ހެދުމާއި ދޮގު ވާހަކަތައް ފެތުރުމާއި ދެބައޮޑުވުމާއި އާޑަފުރައްސާރަ ކުރުމާއި އަނެކުންނަށް އަތްފައިން ގޯނާ ކުރުމަކީ އެއްވެސް އިރެއްގައި ހުއްދަ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ.

ރޯދައިގެ އަޅުކަން ފުރިހަމަ ކުރުމުގެ ގޮތުން، އަޅުގަނޑުމެން އިތުރަށް ސަމާލުކަން ދިން ބައެއް ކަންކަމަކީ، ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ދާއިމީ ގޮތެއްގައި ހުއްދަ ކުރައްވައި، އެކަންކަން ކުރުމަށް ބާރު އަޅުއްވާފައިވާ ކަންކަމެވެ. ރޯދައިގެ އަޅުކަން ފުރިހަމަކުރުމަށްޓަކައި ޞަދަޤާތް ދިން ފަދައިން، އެ ނޫން މައްސަރުތަކުގައި ވެސް އެކަން ކުރުމަށް އިސްލާމް ދީނުގައި ވަރަށް ބޮޑަށް ބާރުއަޅާފައިވެ އެވެ. ސަބަބަކީ، ޞަދަޤާތަކީ ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާގެ އަޅުތަކުންގެ މެދުގައި ގާއިމުކުރުމަށް، އެކަލާނގެ ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ އިޖްތިމާއީ އަދާލަތަށް މަގު ފަހިކޮށްދޭ ކަމަކަށް ވާތީ އެވެ.

ރޯދައަށް ތިބެ ކީރިތި ޤުރްއާން ކިޔަވައި އޭގެ މާނައާ މެދު ވިސްނައި ފިކުރު ހިންގި ފަދައިން، އެހެން ދުވަސްތަކުގައި ވެސް އެކަން ކުރުމަކީ، ތިމާގެ ހިތުގައި އީމާންތެރިކަން ސާބިތުވެ، އަގީދާ ވަރުގަދަ ކޮށްދޭ ކަމެކެވެ. ރޯދަ އަށް ތިބި ދުވަސްވަރު ނަމާދުތަކަށް ފަރުވާތެރިވި ފަދައިން، އެހެން މައްސަރުތަކުގައި ވެސް އެކަން ކުރުމަކީ، އަޅާ އާއި އޭނާގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއާ ދެމެދުގެ ގުޅުން އިތުރަށް ވަރުގަދަކޮށްދޭނެ ކަމެކެވެ. އިހުލާސްތެރިކަމާއެކު ނަމާދުތައް އޭގެ ވަގުތުގައި ޖަމާއަތުގައި އަދާކުރުމަކީ، ފާހިޝް އަމަލުތަކާއި މުންކަރާތްތަކުން ތިމާ ދުރު ކޮށްދޭނެ މުޖައްރިބު އަޅުކަމެއްމެ އެވެ.

ނަމަވެސް ހިތާމައަކީ، ރޯދަ މަހުގެ ފަހު ދުވަހުގެ އޮއްސޭ އިރާއެކު، ރޯދަ މަހު އުޅުނު ގޮތް، އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން ހަނދާން ނެތުމެވެ. ނަމާދު ކުރުމަށް ފަރުވާ ކުޑަކުރުމަކީ ރޯދަ މަހަށް ފަހު ފެންނަ އެންމެ އާންމު އަދި އެންމެ ހިތާމަވެރި ކަންތަކެވެ. ކުޅިވަރާއި މަޖަލުގައި ރޭގަނޑުގެ ވަގުތައް ހޭދަކޮށް، މެންދަމު ނުވަތަ ދަންވަރު ނިދާ ގޮތަށް ފަތިސް ނަމާދު އަޅާފައި ނިދަން ތިބުމަކީ އެ އަށް ވުރެ ބޮޑު ހިތާމައެކެވެ. ފަތިސް ނަމާދު ފާއިތުވުމަށް ވުރެ، އޮފީހަށް ގަޑި ޖެހިދާނެތީ ދެވޭ ސަމާލުކަން ބޮޑެވެ. އެފަދަ މީހުންނަކީ، ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ވޮޑިގެންވާކަން، ރަމަޟާން މަހު ފިޔަވައި އެހެން ދުވަސްތަކުގައި ނޭނގޭ މީހުން ބާއެވެ؟ އަޅުކަމުގެ މޫސުމަކީ ހަމައެކަނި ރޯދަ މަސް ކަމަށް އެފަދަ މީހުންނަށް ހީވާ ކަހަލަ އެވެ.

ނަމަވެސް ހަގީގަތަކީ، ރަމަޟާން މަހުގައި އަޅުކަމުގައި ހީވާގިވުމުގެ ސަބަބުން، ލިބެމުން ދިޔަ ދަރުމަ އާއި ސަވާބު ހަމަ އެ ގޮތުގައި ހޯދުމުގެ ފުރުސަތު އަހަރުގެ އެހެން ދުވަސްތަކުގައި ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ލައްވަވާފައިވާ ކަމެވެ.

ރަމަޟާން މަހަކީ އެންމެ 29 ނުވަތަ 30 ދުވަހުގެ ރޯދަ އެވެ. ނަމަވެސް ރަމަޟާން މަހު ރޯދަ ހިފުމަށް ފަހުގައި، އިތުރަށް އެންމެ ހަ ރޯދަ ހިފައިގެން މުޅި އަހަރު ރޯދަ ހިފުމުގެ ދަރުމަޔާއި ސަވާބު ހޯދުމުގެ ފުރުސަތު އެބަ އޮތެވެ. އެއީ، ޝައްވާލް މަހުގެ ހަ ރޯދަ ހިފުމެވެ. ވިދިވިދިގެން ނުވަތަ ޝައްވާލް މަހުގެ އެކި ދުވަސްތަކުގައި ހަ ރޯދަ ހިފިޔަސް އެކަމުގައި މައްސަލައެއް ނެތެވެ.

ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ހަދީސް ކުރެއްވި އެވެ؛ مَنْ صَامَ رَمَضَانَ، ثُمَّ أَتْبَعَهُ سِتًّا مِنْ شَوَّالٍ كَانَ كَصِيَامِ اَلدَّهْرِ  (މުސްލިމް 1164). މާނައީ ރަމަޟާން މަހުގެ ރޯދަ ހިފައި އެއާ ވިދިގެން ޝައްވާލް މަހުން ހަ ދުވަހު ރޯދަ ހިފި މީހާ، މުޅި އަހަރު ރޯދަ ހިފި ފަދަ އެވެ.

ރަމަޟާން މަހުގެ ރޯދަ އާއި ޝައްވާލް މަހުގެ ހަ ރޯދައަށް ފަހު ވެސް، ރޯދައިގެ ސިލްސިލާ ނިމުމަކަށް ނާދެ އެވެ. ދެން އަޅުގަނޑުމެންނާ ބައްދަލުކުރާނެ އެންމެ މަތިވެރި ރޯދައަކީ އަރަފާތު ދުވަހުގެ ރޯދަ އެވެ. ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ހަދީސް ކުރެއްވި ގޮތުގައި، އަރަފާތު ދުވަހު (ހައްޖުވެރިން ފިޔަވައި) ރޯދަ ހިފުމަކީ، ދެ އަހަރުގެ ފާފަތައް ފުއްސަވައިދެއްވާނެ އަޅުކަމެކެވެ. އެއީ މާޒީވެ ދިޔަ އަހަރެއްގެ ފާފަތަކާއި އަންނަން އޮތް އަހަރެއްގެ ފާފަތަކެވެ.

އަރަފާތު ދުވަހުގެ ރޯދަ އަށް ފަހުގައި ދެން ބައްދަލުކުރާނީ ޢާޝޫރާ ދުވަހެވެ. މުހައްރަމް މަހުގެ 10 ވަނަ ދުވަހު ހިފުން ސުންނަތް ވެގެންވާ މި ރޯދައާ ބެހޭ ގޮތުން، ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ހަދީސް ކުރައްވާފައިވަނީ، ޢާޝޫރާ ދުވަހުގެ ރޯދައަކީ، އިސްވެ ދިޔަ އަހަރު ދުވަހުގެ ފާފަތައް ފުއްސަވައިދެއްވާނެ ކަމެއް ކަމަށެވެ.

ހަމައެފަދައިން، މަތިވެރި ދަރުމަޔާއި ސަވާބު ލިބޭ އެހެން އެތައް ރޯދައެއް އިސްލާމް ދީނުގައި ޝަރުޢު ކުރައްވާފައިވެ އެވެ. މާތް ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ހުރައިރާ ރިވާކުރެއްވި އެވެ. ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ހަދީސް ކުރެއްވި އެވެ؛ تُعْرَضُ الأَعْمَالُ يَوْمَ الاِثْنَيْنِ وَالْخَمِيسِ فَأُحِبُّ أَنْ يُعْرَضَ عَمَلِي وَأَنَا صَائِمٌ (ތިރްމިޛީ 747). މާނައީ؛ އަޅުތަކުންގެ އަމަލުތައް ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާގެ ޙަޟްރަތަށް ހުށަހެޅުއްވެނީ ހޯމަ ދުވަހާއި ބުރާސްފަތި ދުވަހު އެވެ. ފަހެ، ތިމަންކަލޭގެފާނު ރޯދައަށް ހުންނަވާ ހާލުގައި، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަމަލުތައް އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ހުށަހެޅިގެން ދިޔުމަށް ލޯބިފުޅު ކުރައްވަމެވެ.

މެދު ފޮއި ރޯދައަކީ ވެސް ހަމަ އެހާމެ މަތިވެރި ރޯދައެކެވެ. މާތް ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބީ ޛައްރް އަލްޣިފާރީ ރިވާކުރެއްވި އެވެ. ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ހަދީސް ކުރެއްވި އެވެ؛ يَا أَبَا ذَرٍّ إِذَا صُمْتَ مِنَ الشَّهْرِ ثَلاَثَةَ أَيَّامٍ فَصُمْ ثَلاَثَ عَشْرَةَ وَأَرْبَعَ عَشْرَةَ وَخَمْسَ عَشْرَةَ  (ތިރްމިޛީ، ނަސާއީ). މާނައީ؛ އޭ އަބާ ޛައްރެވެ. މައްސަރެއްގައި ތިން ދުވަހު ރޯދަ އަށް ހުންނަ ނަމަ އެ މަހެއްގެ 13، 14 އަދި 15 ވަނަ ދުވަހު ރޯދައަށް ހުންނާށެވެ.

ރޯދައަކީ މިހާ މަތިވެރި ދަރުމަޔާއި ސަވާބު ލިބެނިވި އަޅުކަމަކަށް ވާއިރު، ނިމިގެން މިދާ އަޅުކަމުގެ މޫސުމުގައި، އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެ މީހަކުމެ ހަވާ ނަފްސާ ދެކޮޅަށް ވަރުގަދަ ޖިހާދެއް ކޮށްފީމު އެވެ. އެ ޖިހާދުގެ ފޮނި ނަތީޖާއާ އެކު، ޖިހާދުގެ މައިދާން ދޫކޮށް އުފާފާޅުކުރުމުގެ މައިދާނަށް އީދު ދުވަހު ނުކުންނަ އިރު، ނިމިދިޔަ ޖިހާދުގައި ކުރެވުނު ޣަނީމާއާ މެދު ވިސްނައިލުން ރަނގަޅެވެ.

އެއީ ކުރެވުނު ހަގީގީ ޖިހާދެއްތޯ ނުވަތަ ޖިހާދެއްގެ ނަމުގައި ބޭކާރުކޮށްލެވުނު ދުވަސްތަކަކާއި ރޭތަކެއްތޯ، ހަމަ ކޮންމެ މީހަކަށް ވެސް ވަޒަން ކޮށްލެއްވިދާނެ އެވެ. ރޯދައިގެ އަޅުކަމުން ނުކުންނަ އިރު، ތިމާގެ އަޒުމު ހުރީ ކޮން ގޮތަކަށްތޯ އެންމެ ފުރަތަމަ ވިސްނައިލާށެވެ. ތިމާގެ އަޒުމްގައި އޮތީ، ރޯދައިގެ ކުރިން އޮތް ގޮތަށް ތިމާގެ އަމަލުތަކުގެ ލަގަން ދޫކޮށްލާފައި ބާއްވަންތޯ، ނުވަތަ އަޅުކަމާއި ރިވެތި އަހުލާގީ އިމުގެ ތެރޭގައި ތިމާގެ އުޅުން ސީދާ ކުރަންތޯ ވިސްނައިލާށެވެ.

ރޯދައިގެ ޖިހާދުގައި ޣަނީމާއެއް ލިބުނު ނަމަ ތިމާގެ ހަޔާތުން އޭގެ ނަތީޖާ ފެންނާނެ އެވެ. ތިމާގެ އުޅުން އިސްލާހުވެ، އަޅުކަންތަކަށް ފަރުވާތެރިވެ އެ ގޮތުގައި ދެމިހުރެވޭ ނަމަ ޝައްކެއް ނެތް ގޮތުގައި އެއީ ބޮޑުވެގެންވާ ޣަނީމާއެއް ހާސިލުކުރި މީހެކެވެ. ތިމާގެ އުޅުމަށް އެއްވެސް ބަދަލެއް ނައިސް، ހަވާ ނަފްސުގެ އެދުންތަކަށް ދީލައިލެވޭ ނަމަ ރޯދައިގެ ޖިހާދުން މާ ބޮޑު ޣަނީމާއެއް ނުލިބެ އެވެ. ނަމަވެސް، ދެރަވެ މާޔޫސް ނުވާށެވެ.

އަޅުތަކުންގެ ހާލަތު އެންމެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާއީ، އެކަލާނގެ ކޯފާ އާއި އަޒާބަށް ވުރެ، އެކަލާނގެ އޯގާވަންތަކަމާއި ރަޙްމަތް ތަނަވަސްވެގެންވާ ރަސްކަލާނގެ އެވެ. އެކަލާނގެއީ އަޅުތަކުން އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ދުއާ ދެންނެވުމަށް ލޯބިވެވޮޑިގެންވާ، އަދި އަޅުތަކުންގެ ދުއާ އިޖާބަ ކުރައްވާ، އަދި އަޅުތަކުންނާ ނުހަނު ގާތުގައި ވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެ އެވެ.