ކޮވިޑް-19 ޖެހުނު ދިވެހި ޑޮކްޓަރުގެ ތަޖުރިބާ އާއި ލަފާ

އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ނެޝަނަލް ހެލްތު ސާވިސް (އެންއެޗްއެސް) ގެ ދިވެހި ޑޮކްޓަރެއް ކަމަށް މުހައްމަދު ރަޒީމް އޭނާގެ އަނބިކަނބަލުން ކޮރޯނާވައިރަހަށް ޕޮޒިޓިވް ވެގެން މީގެ ދެ ހަފުތާ ކުރިން ފޭސްބުކްގައި އެކަން ހާމަކުރެއްވި އެވެ. އޭރު ރަޒީމްގެ ކިބައިން ބަލީގެ އެއްވެސް އަލާމާތެއް ނުފެނެ އެވެ. އެކަމަކު އޭރު ވެސް ރަޒީމް އެއް ކަމެއް ޔަގީންކުރެއްވި އެވެ. އެއީ އޭނާ ހޮސްޕިޓަލުގައި ކޮރޯނާވައިރަހުގެ ބަލި މީހުންނަށް ފަރުވާ ކުރައްވާތީ، އޭނާގެ ފަރާތުން ނޫން ގޮތަކަށް ގޭތެރެޔަށް ވައިރަސް ނުވަންނާނެ ކަމެވެ. ކަންވީ ވެސް އެހެންނެވެ. ދެތިން ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ރަޒީމްގެ ކިބައިން ވެސް ބަލީގެ އަލާމާތްތައް ފެންނަން ފެށި އެވެ. އެކަމަކު މިހާރު އޭނާ ހުންނެވީ ބަލިން ފަސޭހަވެ އަނެއްކާވެސް ހޮސްޕިޓަލުގައި ހިދުމަތުގަ އެވެ.

ހޮސްޕިޓަލުން ގެޔަށް ވައިރަސް ގެންދެވިދާނެ ކަމުގެ ބިރުގައި ހުންނަވަނިކޮށް އަނބިކަނބަލުންގެ ކިބައިން ބަލީގެ އަލާމާތްތައް ފެންނަން ފެށުމުން ހެދި ޓެސްޓް ޕޮޒިޓިވި އެވެ. އެކަމަކު މިއީ ރައްކާތެރިވާން ވަރަށް ވިސްނައިގެން ހުންނަވަނިކޮށް ދިމާވި ގޮތެވެ.

ބަލިވުމުގެ މާ ކުރިން އައިސޮލޭޝަންގައި

ރަޒީމް ވިދާޅުވީ ކޮވިޑް-19ގެ އެއްވެސް އަލާމާތެއް ނުފެނި ވެސް ގައިގައިން ވައިރަސް އަރާތީ ކަންބޮޑުވެވަޑައިގަތް ކަމަށެވެ. އެހެންވެ، ހޮސްޕިޓަލަށް ކޮވިޑް-19ގެ ބަލި މީހުން އަންނަން ފެށުމާ އެކު، ގޭގައި އެހެން ފްލޯއެއްގައި އުޅުއްވަން ފެއްޓެވި އެވެ. އެކަމަކު އަށް އަހަރުގެ ދަރިފުޅަށް އެކަމުން ވަރަށް އަސަރުކުރި އެވެ. ބައްޕައާ އެކު ކޮންމެ ދުވަހަކު ހޭދަކުރާ ވަގުތާއި ނިދާ ވަގުތު ބައްޕަ ނެތުމުން އެ ޝަކުވާ ކުރިމަތިވި އެވެ. އެކަމަކު ހީކުރެއްވި ގޮތާ ހިލާފަށް ބަލީގެ އަލާމާތްތައް ފެނުނީ އަނބިކަނބަލުންގެ ކިބައިންނެވެ. މާނަ އަކީ ބަލީގެ އަލާމާތެއް ފެންނަން ނެތަސް ރަޒީމްގެ ހަށިގަނޑުގައި ވައިރަސް ހުރުމެވެ. އެހެންވެ އަނބިކަނބަލުންނާ އެކުގައި ދެން އުޅުއްވުމުގެ މާނައެއް ނެތުމުން އައިސޮލޭޝަން ދޫކޮށްލެއްވީ އެވެ. މަންމަ އަށް ވައިރަސް އަރާފައިވާ ދުވަސްވަރު ދަރިރުޅާ އެކު އެތައް ވަގުތެއް ހޭދަކޮށްފައި ވާތީ އެންމެން އެއްކޮށް އުޅެން ފެށީ އެވެ.

"އަންހެނުންނާއި އަޅުގަނޑު ވެސް ރޯގާ ޖެހި ވަރުބަލިކޮށް އުޅުނީ. އެކަމަކު ނޭވާލާން އުނދަގޫވުން ކަހަލަ ކަމެއް ދިމައެއް ނުވޭ، އަޅުގަނޑު ވެސް އެންމެ ކުރިން ބޮލުގައި ރިއްސައި ވަރުބަލިވި. އެކަމަކު އޭރު ހީކުރީ މަސައްކަތް މާ ބުރަވީމާ ވާ ގޮތެކޭ،" ރަޒީމް އޭނާގެ ތަޖުރިބާ ހިއްސާކުރެއްވި އެވެ.

ނަސީބު ރަނގަޅުކަމުން ބަލީގައި ބޮޑުވަރެއް ނުވެ އަނބިކަނބަލުން 12 ދުވަހުގެ ތެރޭ ރަނގަޅުވެއްޖެ އެވެ. ރަޒީމްގެ ހަށިގަނޑުން ބަލީގެ އަލާމަތްތައް ބޮޑަށް ފެނުނީ ތިން ދުވަހަށެވެ.

އެންމެ ބޮޑު ނަސީބަކަށް ވީ ދަރިފުޅަށް ވައިރަސްގެ އަސަރެއް ނުކޮށް ސަލާމަތްވީތީ އެވެ.

ބަލި މީހުން ގިނަވީ ކުއްލިއަކަށް

ކޮރޯނާވައިރަހުގެ ހާލަތު މިހާރު އެންމެ ގޯސް އެއް ގައުމު ކަމަށްވާ އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ އެންއެޗްއެސްގައި ކިޑްނީ ބަލީގެ ޑޮކްޓަރެއްގެ ގޮތުގައި މަސައްކަތްކުރައްވާ ރަޒީމް އެތަނުގައި އުޅުއްވާތާ މި ވީ ހަތް އަހަރު ތެރޭގައި މިއީ، އެހެން ސިއްހީ ހިދުމަތްތެރިންނެކޭ އެއްގޮތަށް، އެންމެ ހާސްކަން ބޮޑު ދުވަސްވަރެވެ. ކޮރޯނާވައިރަހާ ހެދި ދެ ހަފުތާ ގޭގައި ހުންނަވާފައި އަލުން ހޮސްޕިޓަލަށް ވަޑައިގެން އިރު އެތަނުގެ ހުރިހާ ކަމެއް އޮތީ ބަދަލުވެފަ އެވެ.

އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ދެކުނު ސަރަހައްދުގައި ކިޑްނީގެ ގިނަ ޑަޔަލިސްތަކާއި ޓްރާންސްލާންޓްތައް ހެދުން ފަދަ މިކަމާ ގުޅުން ހުރި ހުރިހާ ހިދުމަތެއް ދޭ ހޮސްޕިޓަލުގައި ކޮރޯނާވައިރަހުގެ ބަލި މީހުންގެ އަދަދު ކުއްލިއަކަށް އިތުރުވި އެވެ.

"ހޯމް އައިސޮލޭޝަނަށް ދިޔައިރު ހޮސްޕިޓަލުގައި ތިބޭނީ ކިޑްނީ ބަލީގެ މީހުންގެ ތެރެއިން ކޮރޯނާވައިރަހަށް ޕޮޒިޓިވް އެންމެ ފަސް މީހުން. އެކަމަކު ގޭގައި ދެ ހަފުތާ ކޮށްފައި ދިޔައިރު ވޯޑް އޮތީ އެއްކޮށް ފުރިފައި. ކޮންމެ ވަގުތަކު ވެސް ތިރީސް މީހުން ތިބޭނެ،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ރަޒީމް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ބަލި މީހުންގެ އަދަދު އިތުރުވުމުން، އެންމެ ބަލި މީހުންނަށް އިސްކަންދޭން ޖެހޭތީ ހޮސްޕިޓަލުން ކިރިޔާ ވެސް ގެޔަށް ފޮނުވާލެވޭ މީހުން ފޮނުވާލަނީ އެވެ.

އާ ބައްޔެއް ކަމަށް ވާތީ، ރަޒީމް ވިދާޅުވީ، ކޮންމެ ދުވަހަކު ވެސް ހޮސްޕިޓަލްގެ ގައިޑްލައިންތައް އަންނަނީ ބަދަލުކުރަމުން ކަމަށެވެ. އެކަމަކު ޔޫކޭގައި ހާލަތު ގޯސްވާނެ ކަމަށް ބެލެވޭތީ އަދިވެސް އޮތީ ގޮންޖެހުންތަކެވެ.

މިއީ އާ ބައްޔެއް ކަމަށް ވެފައި ވަކި ހާއްސަ ފަރުވާއެއް ނެތުމުން އިނގިރޭސި ވިލާތުން ވިސްނައިގެން ތިބީ އާބާދީގެ 60 ޕަސެންޓަށް ބަލި ޖެހި، ބައްޔަށް އިމިއުން ވުމުން މައްސަލަ ހައްލުވާނެ ކަމަށެވެ. އެކަމަކު މީހުން އެއްވެ އުޅުން ވެސް ކޮންޓްރޯލް ނުކޮށް، މުހިންމު ވަގުތުތައް ނަގާލުމުން ކުއްލިއަކަށް ފެންނަން ފަށީ ކޮވިޑް-19ގެ ބަލި މީހުންނެވެ. އެކަމަކު ރާއްޖޭގައި އަޅާފައިވާ ފިޔަވަޅުތައް ރަނގަޅުކަން އޭނާ ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ. އެއީ ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިން، ޕޮޒިޓިވް ކޭސްއެއް ފެނުމުގެ ކުރިންސުރެ ހަދަން ފެށުމާއި އައިސޮލޭޓް ކުރުމާއި ކަރަންޓީނުކުރުމުގެ ކަންކަމަށެވެ.

ސިއްހީ އެހީތެރިކަން ދޭން ބޭނުންވާނެ ސާމާނު ހޯދަން ރާއްޖޭން މަސައްކަތްކުރާއިރު އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ތަޖުރިބާ އިން ރަޒީމް ބައެއް ލަފާ ދެއްވި އެވެ.

އެހެން މީހުންނަށް ނުލިބޭ އެއްޗެއް ދިވެހިންނަށް ވަނީ ލިބިފައި

"އެއީ ވަގުތު. ތައްޔާރުވާން ރާއްޖެ އަށް ވަގުތު ލިބިއްޖެ. އެހެންވެ މި ވަގުތު ވަރަށް ސްޓްރެޓެޖިކްކޮށް ގެންދަން ޖެހޭނީ،" ރަޒީމް އޭނާގެ ތަޖުރިބާ ހިއްސާކުރެއްވި އެވެ.

މިހާރު ރާއްޖެ އަށް ޕާސަނަލް ޕްރޮޓެކްޓިވް އިކުއިޕްމަންޓް (ޕީޕީއީ) ނުވަތަ ރައްކާތެރިކަމުގެ ހެދުންތައް އެތެރެކުމަށާއި ވެންޓިލޭޓަރު ހޯދަން ކުރާ މަސައްކަތް ރަނގަޅުކަން ފާހަގަކުރައްވައި ޑޮކްޓަރު ވިދާޅުވީ ފައިސާ ހުއްޓަސް މިހާރު މިފަދަ ބާތްތައް ލިބުން ދަތި ކަމަށެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވީ ވަރަށް ގިނަ ޕީޕީއީ ހޯދަން ޖެހޭ ކަމަށެވެ.

"އަޅުގަނޑުމެން 20 ޕޭޝަންޓުންނަށް 12 ޝިފްޓުގެ ޑިއުޓީއެއްގައި އެބަ ބޭނުންކުރަން ޖެހޭ 40-50 ޕީޕީއީ. އެއިން ކޮންމެ ޕޭޝަންޓެއްގެ ކައިރިއަށް ގޮސް ޕީޕީއީ ބަދަލުކޮށް، ދޮންނަން ދީފައި އަނެއްކާ ސާފު އެއްޗެއް ލަނީ،" އެހެންވެ ރާއްޖޭގެ އެކި ހިސާބުގައި ކަރަންޓީނު ފެސިލިޓީތައް ހުންނަ އިރު އެ ތަންތަނަށް މި ތަކެތި ފަސޭހަކަމާ އެކު ފޯރުކޮށްދެވޭނެ އިންތިޒާމެއްގައި މިކަން އޮންނަން ޖެހޭކަން ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ.

މިހާތަނަށް 1.6 މިލިއަނަށް ވުރެ ގިނަ މީހުން ޕޮޒިޓިވް ވެފައިވާ ވައިރަހަށް ތައްޔާރުވާއިރު އޮކްސިޖަން މާސްކް ވެސް ވަރަށް ގިނައިން ބޭނުންވާނެ ކަމަށާއި މިއީ ވެސް މަދު ނުވާ ވަރަށް އެކި ވައްތަރުން ހުންނަން ޖެހޭ އެއްޗެއް ކަމަށް ވިދާޅުވި އެވެ.

ޑޮކްޓަރު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި، ކޮވިޑް-19 ޖެހިގެން ގިނަ މީހުން މަރުވަނީ ސިވިއަ އެކިއުޓް ރެސްޕިރޭޓަރީ ސިންޑްރޯމް (ސާސް) ގެ ސަބަބުންނެވެ. މި ހާލަތުގައި ވައިރަހާ ދެކޮޅަށް ހަށިގަނޑުގެ ދިފާއީ ނިޒާމުން ހަމަލާދޭ ގޮތުން ފުއްޕާމެ އަށް ވަގުތީ ގެއްލުންތަކެއްވެ އޮކްސިޖަން ދަށްވެ އެވެ. އެ ލިބޭ ވަގުތުކޮޅުގައި ރަނގަޅަށް އޮކްސިޖަން ނުދެވިއްޖަ ނަމަ ފުރާނަ ގެއްލޭ ކަމަށާއި އެހެންވެ ރާއްޖޭގައި އެކި ތަންތަނުގައި ބަލީގެ މީހުން އުޅޭ ނަމަ ފަރުވާ ދޭން ތިބޭ މީހުންނަކީ މިފަދަ ހާލަތް ދެނެގަނެ، އަވަހަށް އެކަން ކުރެވޭނެ ބައެެއްގެ ގޮތުގައި ހާއްސަ ތަމްރީން ދީފައިވާ ބަޔަކަށް ވުން މުހިންމު ކަމަށް ވިދާޅުވި އެވެ.

ދުވަސްވީ މީހުން: ހިތްދަތި ތަޖުރިބާއެއް

ރަޒީމް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ކޮރޯނާވައިރަހުގެ ތެރޭގައި، ކިޑްނީ ބަލީގެ މީހުންނަށް ފަރުވާ ދިނުމަކީ ވަރަށް ހިތްދަތި އިހްސާސްތަކެއް ކުރެވޭ ތަފާތު ތަޖުރިބާއެކެވެ. ޑަޔަލިލިސް ހަދަން ޖެހޭ މީހުންނަށް ކޮރޯނާވައިރަހަށް ޕޮޒިޓިވް ވިޔަސް، ދެ ދުވަހުން އެއް ދުވަހު ޑަޔަލިލިސް ހަދަން ޖެހޭތީ އައިސޮލޭޓެއް ވެސް ނުކުރެވެ އެވެ. ކިޑްނީ ބަދަލުކޮށްފައި ހުރި މީހެއް ނަމަ، އިމިއުން ސިސްޓަމް ސަޕްރެސްކުރަން ދީފައި ހުންނަ ބޭސްތައް ވެސް، ކޮރޯނާވައިރަހަށް ޕޮޒިޓިވް ވެއްޖެ ނަމަ ހުއްޓާލަން ޖެހެ އެވެ. އެކަމަކު އެ ބޭސްތައް ހުއްޓާލައިފި ނަމަ ޓްރާންސްޕާލާންޓް ކުރި ކިޑްނީ ހަށިގަނޑުން ރިޖެކްޓްކުރުމުގެ ވަރަށް ބޮޑު ޗާންސެއް އޮންނާނެ އެވެ. ރަޒީމް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި މިއީ ވަރަށް އުނދަގޫ އިހްތިޔާރެކެވެ.

"މިތަނުގައި އޮންނަ ގޮތުން ނަމަ ޑަޔަލިލިސް ހަދަން ޖެހޭ މީހުން ގެއިން މިތަނަށް ގެނައުން ވެސް އެއީ ހޮސްޕިޓަލުން ކުރާ ކަމެއް. ޑަޔަލިސިސް ހެދުމާއި ޓްރާންސްޕްލާންޓް ހަދާފައިވާ މީހުުންނަށް ފަރުވާ ކުރިއަށް ގެންދިއުމާއި މި ހުރިހާ ކަމެއްގައި އެތައް ފަހަރަކު އެ މީހުންނާ ދިމާވާތީ ވަރަށް ބޮޑު ގާތްކަމެއް އުފެދިފައި އޮންނަންނީ. އެހެންވެ މިއީ ވަރަށް އިމޯޝަނަލް ހާލަތެއް،" އޭނާ ކިޔައިދެއްވި އެވެ.

މިހާރު ދިމާވެގެން އުޅޭ ކޭސްއެއްގައި، އުމުރުން ވަރަށް ދުވަސްވީ ޑަޔަލިލިސް ޕޭޝަންޓަކަށް ކޮރޯނާވައިރަސް ޖެހި އޭނާގެ އަނބިމީހާ ވެސް ހޮސްޕިޓަލަށް އައުން މަނާކުރުމުން ވަނީ އެކަނިވެފަ އެވެ. އެހާ ދުވަސްވީ މީހެއް ވީމާ ހާލު ދެރަވެ މިހާރު އޮތީ ވަރަށް ސީރިސްވެފަ އެވެ. އެކަމަކު އޭނާގެ އަންހެނުންނަކީ ވެސް އުމުރުން ދުވަސްވީ، އަދި އެހެން ބަލިތަކެއް ވެސް ހުންނަ މީހަކަށް ވާތީ ހޮސްޕިޓަލަށް ގެންދެވޭކަށް ނެތެވެ.

"އޭނާގެ އަންހެނުންނަށް ގުޅާފައި ހާލަތު ކިޔައިދިނީމަ ބުނީ އަހަރެން ބޭނުމޭ އޭނާ ވަކިވެގެން ދާއިރު އަތުގައި ހިފާލައިގެން އިންނަން. އެކަމަކު އަންހެން މީހާގެ ހާލަތަށް ބަލައި ފިރިމީހާ ކައިރި އަށް ގެނެވޭކަށް ނެތް،" ޑރ. ރަޒީމް އަސަރާ އެކު ކިޔައިދެއްވި އެވެ.

މީގެ އިތުރުން، ކިޑްނީ ބަދަލުކުރަން ހުރިހާ ކަމެއް ތައްޔާރުވެފައި ވަނިކޮށް ކޮވިޑް-19 ޖެހި ހުރިހާ އުންމީދެއް ފެނަށް ދިޔަ މީހުން އުޅޭ ކަމަށް ވެސް ވިދާޅުވި އެވެ.