ކޮވިޑް-19 ލަފާކޮށް ހަދާ މޮޑެލްތައް ދިމައެއް ނުވާނެ

ކޮވިޑް-19 އެކި ގައުމުތަކުގައި ފެތުރޭނެ މިންވަރާއި އެ ބަލީގައި މީހުން މަރުވާނެ ކަމަށް އަންދާޒާކޮށް އެކި މޮޑްލްތައް ވަނީ ހަދައިފަ އެވެ. އެކަމަކު އެކި ގައުމުތަކުގައި މި މޮޑެލްތައް ހެދުމުގައި އުޅުއްވާ ތަޖުރިބާކާރުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ކޮވިޑް-19 ޖައްސާ ކޮރޯނާވައިރަހުގެ އެންމެ މުހިންމު މައުލޫމާތުތައް އަދިވެސް ނޭނގޭތީ، މި ހަދާ މޮޑެލްތައް ދިމައެއް ނުވާނެ އެވެ.

މިހާތަނަށް ވައިރަސް އެރީ ކިތައް މީހުންނަށް ކަމެއް، ވައިރަސް އިން ބަލި ޖެހުނު މީހުންނަށް އަލުން ބަލި ނުޖެހި ހުންނާނީ ކިހާ ދުވަހަކު ކަމެއް، ސޯޝަލް ޑިސްޓެންސިން އަށް މީހުން ތަބާވާނީ ކިހާ ވަރަކަށް ކަމެއް އަދި މި އުސޫލުތަކުގައި މީހުން ދެމި ތިބޭނީ ކިހާ ދުވަހަކު ކަމެއް ބުނަން ނޭނގުމަކީ މޮޑެލްތަކުގެ އަންދާޒާ ދިމާނުވާނެ މައިގަނޑު ސަބަބުތައް ކަމަށް އެ ބޭފުޅުން ވިދާޅުވެ އެވެ.

"މި މޮޑެލްތައް ހަދަން ވަރަށް ގިނަ ވަސީލަތްތައް ބޭނުންކުރަމުން ދިޔަ ނަމަވެސް، މި ލަފާކުރުންތައް ދިމައެއް ނުވާނެ،" އެމެރިކާގެ ކޮލަމްބިއާ ޔުނިވާސިޓީ މެޑިކަލް ސެންޓަރުގެ ޕްރޮފެސަ އޮފް ހެލްތު ޕޮލިސީ އެންޑް މެނޭޖްމަންޓް އެންޑް ޕީޑިއޭޓްރިކްސް އިރްވިން ރެޑްލެނާ 'ނިއުސް ވީކް' އަށް ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ކޮވިޑް-19ގެ މޮޑެލްތަކުގައި ދިމާވާ އެންމެ ބޮޑު މައްސަލަ އަކީ، ވަކި ސުވާލުތަކަކަށް ޖަވާބު ދޭން މޮޑެލް ހެދުމެވެ. އޭނާ ފާހަގަކުރެއްވި ގޮތުގައި މިހާރު އެ މޮޑެލްތައް ހަދަނީ މަރުވާނީ ކިހާ މީހުންނެއްތޯ ބަލަން ނުވަތަ އެންމެ ގިނަ މީހުންނަށް ބަލި ޖެހޭނީ ކޮން އިރަކުތޯ ބަލަން ބޭނުންވާތީ ސީދާ އެ ސުވާލުތަކަށް ޖަވާބުދޭންވެގެންނެވެ.

"މައްސަލަ އަކީ މި ލަފާކުރުންތައް ދުވަހެއް ދުވަހަކަށް އޮޅުންބޮޅުންވަމުން ދާތީ. އެއީ [ބަލާ މިންގަނޑުތައް] އަބަދުވެސް ބަދަލުވަމުން ދާތީ،" ރެޑްލާނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

"[އެ މޮޑެލްތައް ހަދާ މީހުން] މި ދެނީ ޖަވާބެއް. އެކަމަކު އެ ޖަވާބަކީ ހަގީގީ މަންޒަރު އެނގޭ ޖަވާބަކަށް ވާކަށް ނުޖެހޭ. ސަބަބަކީ [މޮޑެލް ހަދަން] ބޭނުންކުރާ ފޯމިއުލާގައި ހިތު ލަފަޔަށް ނަންބަރުތައް ހިމަނާތީ. ޔަގީންކަން ނެތް ނަންބަރުތަކާއި ހިތު ލަފާ ހިމަނާ ނަމަ އެއީ ޔަގީންކަމެއް ދެވޭ އެއްޗަކަށް ނުވާނެ. ނަތީޖާ ދިމާވާކަށް ނުޖެހޭނެ."

އަދިވެސް ގިނައީ ނޭނގޭ ކަންތައް

ކޮވިޑް-19 އާ ބެހޭ ގޮތުން ނޭނގޭ ނުވަތަ ޔަގީންކަން ނެތް ކިތަންމެ ކަމެއް އެބަހުއްޓެވެ. އެންމެ ބޮޑަށް އެނގެން ޖެހޭ އެކަމަކު ޔަގީންކަން ނެތް ކަމަކީ ކޮވިޑް-19 ޖައްސާ ކޮރޯނާވައިރަސް އިން މީހަކު އެއްފަހަރަށް ވުރެ ގިނަ ފަހަރު އިންފެކްޓް ވެދާނެތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ އެވެ. ވައިރަސްއާ ބެހޭ ގޮތުން ކުރަމުން އަންނަ ދިރާސާތަކުން ލިބޭ ޖަވާބަށް ވުރެ އަދިވެސް ގިނައީ އުފެދޭ ސުވާލުތަކެވެ.

އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ޔުނިވާސިޓީ އޮފް ކޭމްބްރިޖުން ވަނީ ކޮވިޑް-19 ޖައްސާ ވައިރަސްގެ ތަފާތު ތިން ވައްތަރެއް ދެނެގެންފަ އެވެ. އެއީ ވައިރަސް އޭ، ބީ އަދި ސީ އެވެ. "އޭ" އަކީ ކޮރޯނާވައިރަހުގެ ތެރެއިން ވާލުން ފެންނަ މީގެ ވައިރަހާ އެންމެ އެއްގޮތް ވައިރަހެވެ. "ބީ" އަކީ ޗައިނާގެ ވޫހާންގައި އެންމެ އާންމުވި ވައްތަރެވެ. "ސީ" އަކީ ވައިރަސް ބީގެ "ދަރިއެއް" ކަމަށް ސައިންސްވެރިން ވަނީ ސިފަކޮށްފަ އެވެ. މިއީ ޔޫރަޕުން އެންމެ އާންމުކޮށް ފެންނަ ވައިރަހެވެ. އަދިވެސް މި ވައިރަސް އިތުރަށް މިއުޓޭޓްވެ (ބަދަލުވަމުންދާ ކަމަށް) ބުނާ ދިރާސާތައް ވެސް އެބަހުއްޓެވެ.

"މިއީ އަދި މުޅިން އާ ވައިރަހަކަށް ވާތީ ގިނަވާނީ މި ވައިރަސް މީގެ ކުރިން ނާރާ މީހުން. މި ވައިރަސް މަސައްކަތްކުރާ ގޮތް އަދި ވައިރަސް އަށް އިންސާނުންގެ ހަށިގަނޑު މަސައްކަތްކުރާ ގޮތް ވެސް މިއީ އަދި ޔަގީންކަމާ އެކު އެނގޭ ކަމެއް ނޫން. އިންސާނުންގެ ހަށިގަނޑުގައި [މި ވައިރަހަށް] އެންޓިބޮޑީސް އުފައްދާނެ. އެކަމަކު އަލުން ވައިރަސް އެރިޔަސް ބަލިވުމުން ދިފާއުކޮށްދޭ ވަރަށް މި އެންޓިބޮޑީސް ހަށިގަނޑުގައި ހުންނާނީ ކިހާ ދުވަހަކު ކަމެއް ކަށަވަރެއް ނުވޭ،" މޮޑެލްތައް ދިމާނުވާނެ ސަބަބުތައް އޮޅުއްފިލުއްވައިދެއްވަމުން ރެޑްލެނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ވައިރަސް ހުރެ ބަލީގެ އެއްވެސް އަލާމާތެއް ނުފެންނަ މީހުން ގިނަވުމަކީ ވެސް މޮޑެލްތައް ދިމާނުވުމުގެ ބޮޑު ސަބަބެކެވެ. ބަލީގެ އަލާމާތެއް ނެތަސް އެ މީހުންގެ ފަރާތުން އެހެން މީހުންނަށް ބަލި ފެތުރެ އެވެ. ދިރާސާއެއްގައި އަންދާޒާކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި ބަލި ފެތުރޭ މިންވަރު މިހާރު ހުންނަ ކަމަށް ބެލެވޭ މިންވަރަށް ވުރެ 85 ޕަސެންޓް މަތިވުމަކީ ވެސް އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. އެހެންވެ ބަލި ޖެހުނު އަދި ޖެހިފައި ތިބި މީހުންގެ ހަގީގީ އަދަދު ހޯދެން އޮތް ހަމައެކަނި ގޮތަކީ އެންމެން ނުވަތަ އާބާދީގެ ބޮޑު ބައެއް ބައްޔަށް ޓެސްޓްކުރުމެވެ.

ޔަގީންކަން ނެތް މި ހުރިހާ މައުލޫމާތެއް ވެސް ކޮވިޑް-19 ފެތުރޭނެ މިންވަރު ލަފާކުރަން ހަދާ މޮޑެލްތަކަށް ބޭނުންކުރެ އެވެ.

އަބަދު ބަދަލުވާނެ

"މިއަދު ގޮތަކަށް ލަފާކޮށްފައި ވަނިކޮށް، ދެތިން ދުވަސް ފަހުން އިތުރަށް ލިބޭ މައުލޫމާތާ އެކު، ކުރީގެ ލަފާކުރުން އެއްކޮށް ބަދަލުވާނެ. މޮޑެލްތައް ހަދަން މި ބޭނުންކުރާ މައުލޫމާތަކީ ވަރަށް ޔަގީންކަން ކުޑަ މައުލޫމާތެއް. ނުވަތަ އެއީ ފުރިހަމަ ނުވާ މައުލޫމާތު. އެހެންވެ މިކަމުގެ ސަބަބުން، މޮޑެލްތަކުގެ ޖަވާބު ދިމާނުވުމުގެ މައްސަލަ ވަރަށް ބޮޑަށް އޮންނާނެ. މިއީ ވަރަށް އުނދަގޫ ކަމެއް. މި ލަފާކުރުންތައް އޮޅުންބޮޅުން ބޮޑުވެފައި ޔަގީންކަން ވެސް ކުޑަވާނެ،" ރެޑްލެނާ ތަފްސީލްކޮށްދެއްވި އެވެ.

ކޮލަމްބިއާގެ ޕްރޮފެސަ އޮފް އެންވަޔަރަމެންޓަލް ހެލްތު ސައިންސަސް ޖެފްރީ ޝަމަން ނިއުސްވީކަށް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ކޮވިޑް-19 ގެ މޮޑެލްތައް ދިމާނުވާ ބޮޑެތި ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި އާންމުން ސޯޝަލް ޑިސްޓެންސިން އަށް ތަބާވާ ވަރު ނޭނގުމާއި އާންމުން ދިރިއުޅުމުގެ އާދަތަކަށް އަންނަ ބަދަލު ނޭނގުން ވެސް ހިމެނެ އެވެ. އަނެއް ކަމެއްގެ ގޮތުގައި އޭނާ ފާހަގަކުރެއްވީ ކޮވިޑް-19 އަށް ޓެސްޓުކޮށް ނަތީޖާ ހާމަކުރުމުގައި އަމަލުކުރާ ގޮތެވެ.

"މިއަދު ބަލި ޖެހޭ މީހެއްގެ ނަތީޖާ މި އެނގެނީ 10-16 ދުވަސް ފަހުން،" އެމެރިކާގައި މިކަން އޮތް ގޮތަށް އިޝާރާތް ކުރައްވައި ޝަމަން ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ކޮވިޑް-19 ގެ ޕްރޮޖެކްޝަންތައް ހަދަނީ ސިޔާސަތު ކަނޑައަޅާ މީހުންނަށް ފަސޭހައަކަށް، ހާލަތު ވަޒަންކުރުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އަދި "ޕްރޮޖެކްޝަން" އާއި "ފޯކާސްޓް" އެއީ އެކައްޗެއް ނޫން ކަމަށާއި ޕްރޮޖެކްޝަނެއް ހަދަނީ ރަނގަޅަށް މައުލޫމާތު ނެތުމުން ހާލަތު ލަފާކުރަން އެހީއެއްގެ ގޮތުގައި ކަމަށް ވިދާޅުވި އެވެ. އެކަމަކު އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ބަލި ޖެހޭނެ މީހުންގެ އަދަދާއި މަރުވާނެ މީހުންގެ އަދަދު ލަފާކޮށް ބުނުމަކީ މިހެން ހަދާ ޕްރޮޖެކްޝަނެއްގައި ކުރެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. ޕްރޮޖެކްޝަނަކުން އާންމު ގޮތެއްގައި ފެންނަ މަންޒަރަކީ، ޝަމަންގެ ނަޒަރުގައި، ބަލިމަޑުކަން ނިމޭނެ އިރެއް އަންދާޒާކޮށްލުމެވެ.

މަރުތައް ލަފާކުރަން އެހެން ވިސްނުމެއް

ކެމިސްޓްރީން ނޮބެލް އިނާމު ހާސިލްކުރައްވާފައިވާ، ސްޓެންފަޑް ޔުނިވަސިޓީގެ ޕްރޮފެސާ މައިކަލް ލެވިޓް ވެސް ނިއުސްވީކަށް މިކަމާ ބެހޭ ގޮތުން ވާހަކަ ދައްކަވާފައިވެ އެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ކޮވިޑް-19 ޖެހިގެން މަރުވާނެ މީހުންގެ އަދަދު ލަފާކުރުމުގައި އޭނާގެ ވިސްނުން ބަދަލުވީ ޔުނިވަސިޓީ އޮފް ކޭމްބްރިޖްގެ ސްޓެޓިސްޓީޝަނެއް ކަމަށްވާ ޑޭވިޑް ސްޕީގެލްހޯލްޓާގެ ލިޔުއްވުމެއް ވިދާޅުވި ހިސާބުންނެވެ.

ސްޕީގެލްހޯލްޓާގެ ޚިޔާލަކީ، އާންމު އެހެން ބައްޔެއްގައި ވެސް ފަސޭހައިން މަރުވެދާނެ ކަމަށް ބެލެވޭ ހާލަތުގައި ތިބި މީހުންގެ އަދަދު ލަފާކުރުމެވެ. ބަލިމަޑުކަމެއްގެ ހާލަތުގައި، ކުޑަކުދިންނާއި ޒުވާނުންނަށް ވުރެ ގިނައިން މަރުވަނީ އުމުރުން 70 އަހަރުން މަތީގެ މީހުންނެވެ. ކޮވިޑް-19 ގައި ވެސް ފެންނަނީ މިއާ ވަރަށް އެއްގޮތް ހާލަތެކެވެ.

"އަޅުގަނޑަށް ގަބޫލުކުރެވުނީ އެއީ ވަރަށް ވިސްނުންތެރި ވާހަކައެކޭ،" ލެވިޓް ވިދާޅުވި އެވެ.

"މީހުން ގަބޫލެއް ނުކުރޭ އާދައިގެ ކަމެއްގައި މީހުން މަރުވާނެ ކަމަކަށް. އަދި ކޮންމެ މަރަކާ މެދު ވެސް ހިތާމަކުރޭ. އެކަމަކު ދުނިޔޭގައި ކޮންމެ ދުވަހަކު 150،000 މީހުން މަރުވޭ. އެހެންވެ މަރަކީ އާދައިގެ ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ވިސްނަން ޖެހޭ،" މަރުން ސަލާމަތް ނުވެވޭނެ ކަމަށާއި ކޮންމެ ބަލިމަޑުކަމެއްގައި ވެސް ވަކި ބަޔަކަށް މަރުގެ ނުރައްކާ ބޮޑުކަން ފާހަގަކުރައްވަމުން އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ލެވިޓް ވަނީ އެންމެ ފުރަތަމަ ކޮވިޑް-19 ފެނުނު ޗައިނާގެ ވޫހާނުން މި ބަލީގައި މަރުވާނެ މީހުންގެ އަދަދު ވަރަށް ބަރާބަރަށް ލަފާކުރައްވައިފަ އެވެ.

"އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަވި ކަމަކީ މި ބަލި ބޮޑަށް ފެތުރޭ ކޮންމެ ތަނެއްގައި ވެސް ބަލި ޖެހޭ މީހުންގެ އަދަދެއް ނޫންކަން މަރުވާ މީހުންގެ އަދަދާ ގުޅިފައިވަނީ. އެކަން ގުޅެނީ އާބާދީގެ ވަކި ނިސްބަތަކާ. މާނަ އަކީ މި މަރުވަނީ ހަމަ އެއް ހާލަތެއްގައޭ. އެ ޕަސެންޓޭޖް މި އުޅެނީ ގާތްގަނޑަކަށް 0.2 ޕަސެންޓުގައި،" ލެވިޓް ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭނާ ވިދާޅުވީ ކޮވިޑް-19 ފެތުރޭ ގައުމުތަކުގައި މަސް ދުވަސް ނުވަތަ ފަސް ހަފުތާ ވަންދެން، މީހުން މަރުވާ އަދަދު އިތުރުވެދާނެ ކަަމަށެވެ. އޭނާ ލަފާކުރައްވާ ގޮތުގައި ކޮވިޑް-19 ގައި މަރުވާ އެތައް ބަޔަކީ ކޮންމެވެސް އެހެން ކަމެއްގައި ހަމަ އެ ދުވަސްވަރު މަރުވުން ވަރަށް ކައިރި މީހުންނެވެ.

ލެވިޓްގެ ލަފަޔަކީ އާޓިފިޝަލް އިންޓެލިޖެންސް އަޖައިބުވާހާ ބާރަށް ކުރިއަރަމުން އަންނައިރު، މިފަދަ ހާލަތްތައް ކުރިއާލައި ލަފާކޮށްގެން ތިބުމެވެ. އޭރުން މިހާރު މި އޮތް ފަދަ ހާސްކަމެއް ނައިސް، ހަމަޖެހިގެން މި ކަންކަމާ ކުރިމަތިލާން ފަސޭހަވާނެތީ އެވެ.