ނިއު ނޯމަލްގައި އުޅެވޭނެ އަޚްލާގު އެބަހުރިތަ؟

މިދިއަ 100 އަހަރު ތެރޭގައި ވެސް ދުނިޔެ ދުށް އެންމެ ބޮޑު ސިއްހީ ކާރިސާ ކަމަށްވާ ކޮވިޑް-19 އިން ދިރިއުޅުމުގެ އެތައް ކަމެއް ބަދަލު ކޮށްލައިފި އެވެ. ކޮރޯނާވައިރަސްއާ ދެކޮޅަށް ވެކްސިނެއް ލިބެން އެތައް މަސްތަކެއް ހޭދަވާނެ ކަމަށް ބެލެވޭތީ މިހާރު އޮތީ އެ ބައްޔާ އެކު އުޅެން ދަސްކުރަން ޖެހިފަ އެވެ. އެއީ މިހާރު މިކިޔާ "ނިއު ނޯމަލް" އެވެ. އެންމެ ކުރިއަރާފައިވާ ގައުމުތަކުގެ ރައްޔިތުން ވެސް އުޅެމުން އެ ދަނީ އެ އާދަތަކާ އެކު އެވެ.

ދޮޅު މަހަށް ވުރެ ގިނަ ދުވަހު ކޮވިޑް-19 ގެ ބިރުވެރިކަމުގައި މާލޭ ސަރަހައްދުގެ ރައްޔިތުން ގޭގައި ބަންދުވެ ތިބުމަށް ފަހު އާންމު ދިރިއުޅުމަށް މަޑުމަޑުން އެނބުރެން ޖެހޭ ވަގުތު މިވަނީ ގާތްވެފަ އެވެ. މިހާރު އޮތް ލޮކްޑައުންގެ މުއްދަތު މި ހަފުތާގައި ހަމަވުމުން، ފިޔަވަހިތަކަކަށް ބަހާލައިގެން ލޮކްޑައުންއަށް ލުއި ދޭނެ ކަން ސަރުކާރުން އޮތީ އިއުލާން ކޮށްފަ އެވެ.

އެގޮތުން ފުރަތަމަ ފިޔަވަހީގައި ގެއިން ބޭރަށް ނުކުތުމުގައި މިހާރަށް ވުރެ ބޮޑު ލުއިތަކެއް ދިނުމާއި އާންމު ވިޔަފާރިތަކަށް ކުރިއަށް ވުރެ ފަސޭހަ އިންތިޒާމްތަކެއް ހަމަޖައްސާނެ އެވެ. ދެވަނަ ފިޔަވަހީގައި އޮތީ މިސްކިތްތަކާއި ކެފޭ އަދި ރެސްޓޯރެންޓްތަކާއި ސްކޫލްތަކާއި އޮފީސްތައް ހުޅުވަން ވަކި އުސޫލުތަކެއް ދަށުން ހުއްދަ ދިނުމެވެ.

އޭގެ އިތުރަށް ރިސޯޓްތަކާއި ބައިނަލްއަގްވާމީ ވައިގެ ބަނދަރު ވެސް ހުޅުވައި ކުރިއަށް އޮތް ދޮޅު މަހެއްހާ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އިގުތިސާދީ ހަރަކާތްތައް ވެސް މަޑުމަޑުން ފަށައިގަންނަން އަންނަނީ ތައްޔާރުވަމުންނެވެ. މިއީ އެތައް ބަޔަކަށް ހިތްހަމަޖެހުން ލިބޭނެ ޚަބަރެކެވެ. ޚާއްސަކޮށް، ލޮކްޑައުންގެ ސަބަބުން ވަޒީފާ އާއި އާމްދަނީއަށް ހުރަސް އެޅިފައި ތިބި އެތައް ހާސް ބަޔަކަށެވެ. އެކަމަކު އެ ހިތްހަމަޖެހުމާ އެކު ވެސް، މިހާރު އޮތް ކަންބޮޑުވުމަކީ އަދި ސުވާލަކީ ވެސް އަލަށް ދަސްކުރަން ޖެހިފައި ހުުރި އާދަތައް ލޮކްޑައުންއަށް ފަހު ހިފެހެއްޓޭނެ ކަމާ މެދު އެވެ.

ބިރުވެރިކަމުގަައި ގޭގަައި ބަންދުވެގެން އަދި އިގްތިސާދު ހުއްޓުވާލައިގެން އަބަދު ތިބެވޭކަށް ނެތެވެ. އެކަމަކު ބައްޔާ ދެކޮޅަށް އަޅާފައިވާ ފިޔަވަޅުތަކަށް ލުއިތަކެއް ދޭއިރު، އާންމު ދިރިއުޅުމުގެ ބައެއް އާދަތަކުގެ ސަބަބުން ކުރިއަށް ވުރެ ގޯސް ހާލަތަކަށް އަނެއްކާވެސް ވެއްޓިދާނެ ކަމުގެ ބިރު ވެސް ވަކި ކުޑައެއް ނޫނެވެ. ޚާއްސަކޮށް ރާއްޖޭގަ އެވެ. ސަބަބުތައް ވެސް އެބަ ހުއްޓެވެ.

ކޮވިޑް-19އާ ގުޅިގެން މާލެ ސަރަހައްދު ލޮކްޑައުންއަކާ ހަމައަށް ދާން ޖެހުނީ ބަޔަކަށް ކަމެއް ނޭނގި ތިއްބާ، ކުއްލިއަކަށޭ ބުނެވޭކަށް ނެތެވެ. އެ ބައްޔަށް ރާއްޖެއިން ޕޮޒިޓިވްވި މީހުންގެ އަދަދު ހާހުން މައްޗަށް އަރައިގެން ދިއުމުގެ އެތައް ދުވަހެއް ކުރިން، ކަމާ ބެހޭ އިދާރާތަކުން ތަކުރާރުކޮށް، ކުރަމުން ދިޔަ އިލްތިމާސްތަކަށް ބީރު ކަންފަތެއް ދިން މީހުން ވެސް ގިނަ އެވެ.

ބޭރަށް ނުކުމެ ނޫޅޭށޭ ބުނުމުން ވެސް އެތައް ބަޔަކު ނުކުމެ އުޅުނެވެ. ވަގުތީ ގޮތުން ތިން ގަޑިއިރަށް ހިންގި ކާފިއުގެ ވަގުތު ހަމަވުމުން އެއްފަހަރާ އެތައް ހާސް ބަޔަކު ނުކުތެވެ. ރެސްޓޯރެންޓްތަކާއި ކެފޭތަކުގައި ތިބެގެން ޚިދުމަތް ހޯދުން މަނާކުރުމުން ކާބޯތަކެތި ގަނެގެން ތަންތަނުގައި ގްރޫޕް ހަދައިގެން ކާން ތިބެ އެވެ. އެއް ބަޔަކު މަސް ދަތުރެވެ. އަނެއް ބަޔަކު ގޭގޭގައި ޕާޓީތައް ބޭއްވީ އެވެ. ސޯޝަލް ޑިސްޓޭންސިން ދަސްކުރާކަށް ބޭނުމެއް ނުވި އެވެ. އެ ބައްޔަށް ފުރަތަމަ ޕޮޒިޓިވްވި މީހުންނާ ޑައިރެކްޓް ކޮންޓެކްޓްވި މީހުންގެ އަދަދުތަކަށް ބެލުމުން ވެސް، ރައްކާތެރިކަމުގެ ފިޔަވަޅު އެޅުނު މިންވަރު ސާފުވެ އެވެ.

މިވަރުން ނިމުނީކީއެއް ނޫނެވެ. ކޮވިޑް-19 އަށް ޕޮޒިޓިވްވި މީހުންގެ އަދަދު މާލޭގައި އެންމެ ބާރު ސްޕީޑްގައި މައްޗަށް އަރަމުން ދިޔަ ލޮކްޑައުންގެ ތެރޭގައި ވެސް އެފަދަ އެތައް މަންޒަރެކެވެ. މާލެ ސަރަހައްދުން އެކަނި ވެސް، ވޭތުވެދިޔަ ދޮޅު މަސް ދުވަހު އުސޫލާ ޚިލާފަށް ބޭރަށް ނުކުމެގެން 5،000 އަށް ވުރެ ގިނަ މީހުން ޖޫރިމަނާ ކުރި އެވެ. އަދި އެ ކުށް ތަކުރާރުކުރި 200 އަށް ވުރެ ގިނަ މީހުން ހަައްޔަރުކުރަން ޖެހުނެވެ. މިއީ ޒަރޫރީ ބޭނުމަށާއި މުހިންމު އެހެން ބޭނުންތަކަށް ބޭރަށް ނުކުތުމުގެ ހުއްދަ ދެމުން ދިޔައިރު ވެސް، އަމަލުތައް ހުރި ގޮތެވެ.

ނަސޭހަތް ދިނުމަށް ފަހު އެއްވެސް ފިޔަވަޅެއް ނާޅައި، ދޫކޮށްލި މީހުންނާއި ފުލުހުންނަށް ފިލައިގެން ބޭރަށް ނުކުމެ ވެސް އުޅުނެވެ. އެއް ރަށުން އަނެއް ރަށަށް ދަތުރުކުރުން މަނާކުރުމުން އެއް ބަޔަކު ފަތާފައި އަދި އަނެއް ބަޔަކު އަމިއްލަ ޑިންގީ އާއި ދޯނި ފަހަރުގައި ވެސް އެހެން ރަށްރަށަށް އެރީ އެވެ. ހަމަގައިމު ވެސް، ކާބޯތަކެއްޗާއި ޒަރޫރީ އެހެން ތަކެތި ހުސްވެގެން ސިއްރުން އެހެން ރަށްރަށަށް މީހުން އަރަން ޖެހޭ ހާލަތެއް އެއްވެސް ރަށަކަށް ކުރިމައްޗެއް ނުވެ އެވެ. އެވަރުން ނުވެގެން، ރޯދަ މަހު ގޭގެއަށް ތަށިބަރި ވެސް ބެހީ އެވެ.

ނިއު ނޯމަލްގައި ދިރިއުޅެން ދަސްކުރުން ނޫން ގޮތެއް ނެތެވެ. އެކަމަކު ސުވާލަކީ ފިހާރަތަކާއި ކެފޭ އަދި ރެސްޓޯރެންޓްތަކުގައި ނިއު ނޯމަލްގެ އުސޫލުތަކަށް އަމަލު ކުރެވޭނެ ހެއްޔެވެ؟. ސަރުކާރުގެ އޮފީސްތަކާއި އަމިއްލަ އޮފީސްތަކުގައި ސޯޝަލް ޑިސްޓެންސިން ހިފެހެއްޓޭނެ ފަދަ ޖާގަ އެބަހުރި ހެއްޔެވެ؟. އަދި ޚިދުމަތް ހޯދާ އާންމުން އެފަދަ އާ އުސޫލުތަކަށް ތައްޔާރު ހެއްޔެވެ؟

ލޮކްޑައުންއަށް ލުއި ދޭން ފެށުމުން ބަލި ޖެހޭ މީހުންގެ އަދަދު އަނެއްކާވެސް އިތުރުވެ، އިގްތިސާދީ އަދި ސިއްހީ ގޮތުން ލިބޭ ގެއްލުން ބޮޑުވުމުގެ ބިރު ހުރިހާ ގައުމަކަށް އެބަ އޮތް ކަމަށް ޑަބްލިއުއެޗްއޯ އިން ބުނެ އެވެ. ޑަބްލިއުއެޗްއޯއިން އެގޮތަށް ބުނެފައިވަނީ ލޮކްޑައުންއަށް ލުއި ދިން ދެކުނު ކޮރެއާ އާއި ޖަރުމަން ފަދަ ގައުމުތަކުގެ ތަޖުރިބާއަށް ބެލުމަށް ފަހު އެވެ. ކޮވިޑް-19ގެ "ދެވަނަ ރާޅެއްގެ ބިރު" އޮތަސް، ގިނަ ބަޔަކު އެ ބައްޔަށް ޓެސްޓް ކުރުމުގެ ގާބިިލްކަމާއި ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިންގެ ވަރުގަދަ ނިޒާމުތަކެއް ދެކުނު ކޮރެއާ އާއި ޖަރުމަނުގައި ވެސް އެބަ އޮތެވެ.

ހުރިހާ ގައުމުތަކެއްގައި އެފަދަ ވަރުގަދަ ސިއްހީ ނިޒާމެއް ނެތެވެ. ލޮކްޑައުންއަށް ލުއި ދިނުމަށް ޑަބްލިއުއެޗްއޯ އިން ކަނޑައަޅާފައިވާ ޝަރުތުތަކުގެ ތެރޭގައި، ބަލި ޖެހޭ މީހުންނާއި އެ މީހުންނާއި ކޮންޓެކްޓްވާ އެންމެން ދެނެގަނެވި އަދި އެ ބައްޔަށް ޝައްކުކުރެވޭ އެންމެން ޓެސްޓް ކުރެވޭނެ ގާބިލްކަން ހުރުމާއި ނިއު ނޯމަލްގައި އުޅެން އާންމުން ހޭނިފައި ތިބުން ހިމެނެ އެވެ. ބައެއް ގައުމުތަކުގައި ނިއު ނޯމަލްގެ އުސޫލުތައް ވަރުގަދައަށް ތަންފީޒުކޮށް، އެއާ ޚިލާފްވާ މީހުންނާ ދެކޮޅަށް ދަނީ ފިޔަވަޅުތައް ވެސް އަޅަމުންނެވެ.

ރާއްޖެ މިހާރު މި ދަނީ އެހެން ގައުމުތައް ތަޖުރިބާކުރާ މަރުހަލާއަށެވެ. އެކަމަކު ހަނދާން ބަހައްޓަން ޖެހޭނެ ކަމަކީ ލޮކްޑައުންއަށް ލުއި ދޭ ފަހުން "ދެވަނަ ރާޅެއް" އަތުވެއްޖެ ނަމަ ދެކުނު ކޮރެއާ އާއި ޖަރުމަނު ފަދައިން ހަމަޖެހިލައިގެން ރާއްޖެއަށް ނޯވެވޭނެ ކަމެވެ. ތަރައްގީއަށް ބަލާއިރު ރާއްޖެއަކީ އެފަދަ ގައުމެއް ނޫނެވެ.

ނިއު ނޯމަލްގެ އުސޫލުތަކަކީ ކަޅާއި ހުދުން ލިޔެ، ޝާއިއުކުރާ ލިޔުމަކަށް ވުރެ ވަރުގަދައަށް ތަންފީޒު ކުރެވޭނެ ކަމަކަށް ހަދަން ޖެހޭނެ އެވެ. އެއާ ޚިލާފްވާ މީހުންނަށް ފިޔަވަޅު އެޅޭނެ ނިޒާމެއް ވެސް ގާއިމް ކުރަން ޖެހޭނެ އެވެ. އެހެން ނޫން ނަމަ ކުރީގެ ތަޖްރިބާ އަލުން ކުރަން ޖެހި، މިހާރަށް ވުރެ ހާލަތު ގޯސްވުމުގެ ބިރު އެބަ އޮތެވެ. ދެވަނަ ފަހަރަށް މިކަހަލަ ބޮޑު ބަންދަކަށް ދިއުމަށް ވުރެ ފިޔަވަޅުތަކުން ނަތީޖާ ނެރެން މަސައްކަތްކުރުން މާ މުހިންމެވެ.