މިދިޔަ އޭޕްރީލް މަހު މާލޭގައި ކޮވިޑް-19 ފެތުރެން ފެށިއިރު، ބަލި ޖެހޭ މީހުންނާއި އެ މީހުންނާ ދިމާވި އަދި ގުޅުން އޮތް މީހުން ދެނެގަންނާކަށް މާ ބޮޑު ގޮންޖެހުމެއް ނެތެވެ. އޭރު މާ ބޮޑަށް ބަލި އާއްމުވެފައި ނުވާތީ، ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިންގެ ތެރެއިން މީހުން ހޯދާކަށް އުނދަގުލެއް ނޫނެވެ. ބަލި ދެކެ ޖެހިލުންވެ، ކިރިޔާ އަލާމާތެއް ފެނުނަސް ރިޕޯޓު ކުރާ މީހުންގެ އަދަދު ގިނަ އެވެ.
އެކަމަކު އާއްމުންގެ ތެރޭގައި ބަލި ފެތުރެން ފެށިތާ ހަތަރު މަހަށް ވުރެ ގިނަ ދުވަސް ވި އިރު ބަލި މީހުންނާއި އެ މީހުންނާ ދިމާވި މީހުން ހޯދުމުގައި ބުރަ މަސައްކަތްތަކެއް މިހާރު ވަނީ ކުރަން ޖެހިފަ އެވެ. ކޮންމެ ދުވަހަކު ވެސް ޕޮޒިޓިވްވާ މީހުންގެ އަދަދު 100 އިން މަތީގައި ހުންނަ އިރު، ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިންގެ މަސައްކަތުގައި އުޅެނީ މަދު ބައެކެވެ. އެއަށް ވުރެ ބޮޑަށް އެ މީހުންނަށް ކުރިމަތިވެފައިވަނީ މައުލޫމާތު ނުދިނުމާއި ސައްހަ މައުލޫމާތު ލިބުމުގެ އުނދަގުލާ އެވެ.
ކޮވިޑް-19 މާލެ ތެރޭގައި ފެތުރެން ފެށުމާ އެކު، މި މައްސަލަ އެންމެ ބޮޑަށް ފެންމަތިވީ ބިދޭސީންގެ ތެރެއިންނެވެ. ބަލިން ރައްކާތެރިވުމަށް މާލެ ލޮކްޑައުން ކުރި އިރު، މި ބަލި އެންމެ ގިނައިން ފެނުނީ ވެސް ބިދޭސީންގެ މެދުގަ އެވެ. ރާއްޖޭގައި މަސައްކަތްކުރާ ބިދޭސީންގެ ތެރޭގައި ބަލި ފެތުރެމުން ދިޔައިރު، އެ މީހުން ގައިން ފެންނަ އަލާމާތްތަކާއި ދިމާވި މީހުންނާއި ދިޔަ ތަންތަނުގެ މައުލޫމާތު ދޭން އޭރު އެ މީހުން ވަރަށް ބޮޑަށް ފަސްޖެހުނެވެ. އޭގެ އެންމެ ބޮޑު ސަބަބަކަށް ވީ، ބިދޭސީންގެ ތެރޭގައި ގިނަ އަދަދަކަށް ގަވައިދާ ހިލާފަށް އުޅޭ މީހުން ހިމެނޭތީ، އެ މީހުންގެ މައުލޫމާތު އެނގި، ފިޔަވަޅު އަޅާފާނެ ކަމުގެ ބިރެވެ.
އެކަމަކު ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިންގައި އޭރު އެއީ ބޮޑު ގޮންޖެހުމެއް ނޫނެވެ. އެ މީހުން އާއްމުކޮށް ދިރިއުޅެނީ އެއް ތަނެއްގައި ކަމަށް ވެފައި، އަދި އާއްމުކޮށް ގޮސް އުޅުނީ ވެސް އެއް ތަނަކަށް ކަމަށް ވުމުން، އޭގެ ބޭރުން ބަލި އެހެން ބަޔަކަށް ފޯރުމުގެ ފުރުސަތު އޭރު ކުޑަ އެވެ. އަދި އެ ދުވަސްވަރު މާލެ ލޮކްޑައުންކޮށްފައި އޮތުމުން، އެ މީހުންގެ ފަރާތުން ގިނަ ބަޔަކަށް ބަލި ޖެހޭނެ ކަމުގެ ކަންބޮޑުވުމެއް ވެސް ނެތެވެ. އެކަމަކު ބަލި ޖެހޭ ދިވެހިންގެ އަދަދު މިހާރު އިންތިހާއަށް އިތުރުވުމުން، ދިމާވެފައިވާ މީހުން ހޯދުމުގައި ސައްހަ މައުލޫމާތު ނުލިބުމަކީ ބޮޑު ގޮންޖެހުމެކެވެ.
ހެލްތު އިމަޖެންސީ އޮޕަރޭޝަން ސެންޓަރު (އެޗްއީއޯސީ)ން ބާއްވާ އެކި ޕްރެސް ކޮންފަރެންސްތަކުގައި، މިކަމުގެ ކަންބޮޑުވުން އެކި ފަހަރު މަތިން ވަނީ ފާޅުކޮށްފަ އެވެ.
ބައްޔަށް ހުށަހެޅުނު ގޮތް ބުނާކަށް ބޭނުމެއް ނޫން
ދޮޅު މަސް ދުވަހުގެ ލޮކްޑައުންއަށް ފަހު ލުއިތަކެއް ދިން ނަމަވެސް، ބަލި ފެތުރުން އިތުރުވުމާ އެކު ހަރުކަށި ބައެއް ފިޔަވަޅުތައް މިހާރު ވަނީ އަޅައިފަ އެވެ. ބޭރަށް ނުކުންނައިރު މާސްކް އެޅުން މަޖުބޫރުކޮށް، ރޭގަނޑުގެ ވަކި ވަގުތުތަކެއްގައި ބޭރަށް ނުކުމެ އުޅުން މަނަ އެވެ. އެކަމަކު އޮފީސްތަކާއި ކެފޭ/ރެސްޓޯރަންޓުތަކާއި ފިހާރަތައް ހުޅުވައި ހިދުމަތް ދެމުން އަންނައިރު، ބޭނުމެއް ނެތް ގޮތުގައި ވެސް އާއްމުންނަށް މަގުމައްޗަށް ނިކުމެ އުޅެވެ އެވެ.
ހެލްތު ޕްރޮޓެކްޝަން އެޖެންސީ (އެޗްޕީއޭ)ގެ އެޕިޑެމިއޮލޮޖިސްޓް ޑރ. އިބްރާހީމް އަފްޒަލް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި އާއްމު ގޮތެއްގައި ބަލި ޖެހެނީ، ކޮންމެވެސް ގޮތަކަށް އެ ބައްޔަށް ހުށަހެޅޭ ގޮތަށް އަމަލު ކުރެވިގެންނެވެ. މާސްކް ނާޅައި އުޅެގެން ނުވަތަ ޕާޓީއެއް ނުވަތަ އެފަދަ އެއްވުމެއްގައި ބައިވެރިވެގެންނެވެ. އެހެންވެ، ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިންގެ މައުލޫމާތު ހޯދާއިރު އެކަމަށް އެއްބަސްވާން ނުވަތަ އެ މައުލޫމާތު ދޭން ބައެއް މީހުން ބޭނުން ނުވާ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.
ޑރ. އަފްޒަލް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ފުރަތަމަ ދޭ މައުލޫމާތާއި، އެހެން ގޮތަކަށް އެކަން އެނގިގެން ދެ ވަނަ ފަހަރަށް ގޮސް އަހައިގެން ދޭ މައުލޫމާތު ތަފާތެވެ. ވަކި ބަޔަކާ ބައްދަލުވި ކަމެއް، ނުވަތަ ގެއަށް ބަޔަކު އައި ކަމެއް ފުރަތަމަ ބުނާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެ އެވެ. ގިނަ މީހުން އެކަން ކުރަނީ، ޑރ. އަފްޒަލް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި، އެކަމުގެ ތެރެއަށް އިތުރު ބަޔަކު ވައްދައި، އެ މީހުންގެ ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިން ހަދަން ބޭނުން ނުވާތީ އެވެ. އެކަމަކު މި ބަލީގައި އެންމެންނަށް ވެސް ފައިދާ ބޮޑު ވާނީ ވީހާވެސް ތެދަށް މައުލޫމާތު ހާމަކޮށްގެން ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.
"އޭރުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އިނގޭނީ އެއް ކޭސް އަނެއް ކޭސްއާ ގުޅުވަން ވެސް،" ޑރ. އަފްޒަލް ވިދާޅުވި އެވެ.
ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިންގައި ރަނގަޅު މައުލޫމާތު ނުދޭ ނަމަ، ޕޮޒިޓިވްވި މީހަކާ ދިމާވި ނަމަވެސް އެ މީހެއްގެ ފޮލޯއަޕެއް އެޗްޕީއޭއަކުން ނުހަދާނެ އެވެ. އޭނާއަށް ބަލި ޖެހުނުތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯއެއް ނުބަލާނެ އެވެ. އެހެންވެ، އެ މީހަކަށް ބަލި ޖެހިއްޖެ ހާލަތެއްގައި ވެސް އެ ބަލާނީ ވަކި ކްލަސްޓާއެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ. އެކަމަކު އެންމެ ރަނގަޅު މައުލޫމާތު ލިބިގެން، ކޮންމެވެސް ދިމާއަކުން ގުޅިގެން ދާއިރު ގިނަ ފަހަރަށް ފެންނާނީ ބޮޑު ކްލަސްޓާއެކެވެ.
ޑރ. އަފްޒަލް ވިދާޅުވީ އެންމެ މީހެއްގެ ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިން ހެދުމަށް އެތައް ބަޔަކާ ގުޅަން ޖެހޭ ކަމަށާއި އަދި އެ ހުރިހާ މައުލޫމާތެއް ޑޭޓާ ގޮތުގައި ރައްކާކުރާ ކަމަށެވެ. އެކަމަކު މައުލޫމާތު ފުށުއެރުމުން އެ ހުރިހާ މަސައްކަތެއް ވަނީ ބޭކާރެވެ. އަދި ދެ ވަނަ ފަހަރަށް އެ މަސައްކަތް ކުރަން ޖެހޭއިރު ގިނަ ވަގުތު އެކަމަށް ހޭދަވާ ކަމަށް ވެސް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.
ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިންގައި މިހާރު ހަރަކާތްތެރިވަނީ 100އެއްހާ މީހުންނެވެ. ލޮކްޑައުންކޮށްފައި އޮތް އިރު، ގިނަ ބަޔަކު ވޮލަންޓަރީކޮށް މަސައްކަތް ކުރި ނަމަވެސް އަލުން އޮފީސްތައް ހުޅުވުމާ އެކު އެ މަސައްކަތަށް ނުކުންނަ މީހުންގެ އަދަދު މަދުވީ އެވެ. މިއީ ވެސް ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިން ހެދުމުގައި ކުރިމަތިވެފައިވާ ގޮންޖެހުމެކެވެ.
"ދެން ވިސްނަވާ ލައްވާ މިފަދަ ދަނޑިވަޅެއްގައި، ރަނގަޅު މައުލޫމާތު ނުލިބިގެން، ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިން ދިގުލައިގެންދާނެ ގޮތް. އަޅުގަނޑުމެންގެ އަމާޒަކީ 24 ގަޑިިއިރުގެ ތެރޭގައި މީހެއްގެ ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސް ކުރުން ނަމަވެސް އެކަން އެބަ ދިގުލައިގެންދޭ ދެ ދުވަހަށް ވެސް،" ޑރ. އަފްޒަލް ވިދާޅުވި އެވެ.
އޭނާ ވިދާޅުވީ ބައެއް ފަހަރަށް މީހުން ދޭ މައުލޫމާތު ދިމާނުވެގެން، ފުލުހުން މެދުވެރިކޮށް ވެސް އޭގެ ސައްހަކަން ހޯދަން ޖެހޭ ކަމަށެވެ.
"މީހަކު ޕޮޒިޓިވްވުމަކީ އޭނާ ކުށްވެރިވާން ޖެހޭ ސަބަބެއް ނޫން. އެހެން އަޅުގަނޑުމެން ނުދެކެން. އެހެންވެ، މައުލޫމާތު ސިއްރު ކުރަން ޖެހޭ ސަބަބެއް ނެތް،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.
މީހުން ދެނެގަންނަ ގޮތަށް ބޮޑު ބަދަލެއް
ރާއްޖޭގައި އެންމެ ފުރަތަމަ މި ބަލި ފެތުރެން ފެށިއިރު، ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިން ހެދުމުގައި ބަލި މީހާ ބައްދަލުވި ހުރިހާ އެންމެންގެ މައުލޫމާތު ހޯދައި އެއްކުރެ އެވެ. ސީދާކޮށާއި ނުސީދާކޮށް ބައްދަލުވި މީހުން ހޯދަ އެވެ. އެކަމަކު ބަލި ޖެހޭ މީހުންގެ އަދަދު މިހާރު ވަރަށް ބޮޑަށް އިތުރުވުމުން އެއީ ފަސޭހައިން ކުރެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެހެންވެ ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިން ހަދާ ގޮތަށް މިހާރު ވަނީ ބޮޑު ބަދަލެއް ގެނެސްފަ އެވެ.
ބަލި ޖެހިފައިވާ މީހަކާ ހަ ފޫޓު ދުރުގައި ހުރެގެން ނަމަވެސް ވާހަކަ ދައްކައިފި ނަމަ އެ މީހަކު ބަލަނީ ޑައިރެކްޓް ކޮންޓެކްޓެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ. އެކަމަކު ދެ މީހުން ތިބީ މާސްކް އަޅައިގެން ނަމަ އޭގެ ނުރައްކަލެއް ނެތެވެ. އެ މީހަކު ބަލަނީ ލޯ ރިސްކްގެ ގޮތުގަ އެވެ. ނަމަވެސް ރައްކާތެރިކަމުުގެ އެއްވެސް ފިޔަވަޅެއް ނެތި މީހަކާ ދިމާވެއްޖެ ނަމަ އެ މީހަކު ބަލަނީ ކްލޯސް ކޮންޓެކްޓުންގެ ގޮތުގަ އެވެ. ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިންގައި މިހާރު ހޯދަނީ ކްލޯސް ކޮންޓެކްޓުން އެކަންޏެވެ.
ޑރ. އަފްޒަލް ވިދާޅުވީ އެއް ގެއެއްގައި އުޅޭ ހުރިހާ އެންމެން ވެސް ބަލާނީ ކްލޯސް ކޮންޓެކްޓުންގެ ގޮތުގައި ކަމަށެވެ. އެކަމަކު އެއް އޮފީހެއްގައި މަސައްކަތް ކުރާ މީހަކަށް ބަލި ޖެހުނު ނަމަވެސް ދެން ތިބޭ މީހުން އޭގެ ތެރޭގައި ނުހިމެނޭ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.
"މިސާލަކަށް އޮފީހުގައި އުޅޭ މީހަކަށް ބަލި ޖެހިއްޖެ ނަމަ ދެން ތިބޭ މީހުން ވެދާނެ އޭނާގެ ޑައިރެކްޓް ކޮންޓެކްޓަކަށް. އެކަމަކު އެ އެންމެން ވެސް ތިބީ މާސްކް އަޅައިގެން ނަމަ، އެ މީހުން ނުހިމެނޭނެ ކްލޯސް ކޮންޓެކްޓުންގެ ތެރޭގައި،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.
"އެމީހުންގެ ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިންއެއް އަޅުގަނޑުމެން މިހާރަކު ނުހަދާނެ."
މިއީ ކަމުގެ ތަޖުރިބާގެ ތެރެއިން ދަސްކޮށްގެން، ޑަބްލިއުއެޗްއޯގެ ގައިޑްލައިނާ އެއްގޮތަށް ގެނައި ބަދަލެކެވެ. ޑރ. އަފްޒަލް ވިދާޅުވީ ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިންގައި އެންމެ ފައިދާ ހުރި ގޮތަކީ ވެސް އެއީ ކަމަށެވެ. އެއީ ރިސްކް ކުޑަ މީހުން ވަކިކުރުމުން ދެން ސަމާލުކަން ދޭން ޖެހޭ މީހުންގެ އަދަދު މަދުވެ، ފަސޭހަވާނެތީ އެވެ.
މާލެ ލޮކްޑައުންކޮށްފައި އޮތް އިރު، ދިމާވާ މީހުންގެ އަދަދު މަދުވާނެތީ ކޮންޓެކްޓް ޓްރޭސިން ހެދުމަކީ މާ އުނދަގޫ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު ގިނަ ހިދުމަތްތަކެއް އަލުން ފެށުމާ އެކު މީހުންގެ ހޭލަމޭލަ އިތުރުވެ، ބަލި ޖެހުނު މީހާއާ ދިމާވި މީހުން ހޯދުމަށް އެތައް ބައެއްގެ ފަހަތުން ދުވެ، އެތައް ތަނަކަށް ވަންނަން ޖެހެ އެވެ. އެކަމަކު މީގައި އެންމެ ނުރައްކާ ބޮޑީ، އިރުޝާދުތަކާ އެއްގޮތަށް މީހުން އަމަލު ނުކުރާތީ އެވެ. މާސްކް އަޅައި، ގައިދުރުކަން ބަހައްޓައި، ގިނަގިނައިން އަތް ދޮންނަ ނަމަ ބަލި ޖެހޭ މިންވަރު ވެސް މަދުކުރެވޭނެ އެވެ. މިކަމުގައި ވެސް އެންމެ ބޮޑީ ފަރުދީ ޒިންމާ އެވެ.
