ބަދަލުކުރަންވީ އާދަތައް، ދޫކޮށްލަންވީ ބޯހަރުކަން

ރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގައި ވެސް ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ސިއްހީ ކުއްލި ނުރައްކަލުގެ ހާލަތެއް އިއުލާން ކުރަން ޖެހުނީ އާދައިގެ ބަލިމަޑުކަމަކާ ގުޅިގެނެއް ނޫނެވެ. މުޅި ދުނިޔޭގައި ހަލުވިކަމާ އެކު ފެތުރިގެން ގޮސް، ބައިނަލްއަގްވާމީ މިންގަނޑުތަކުން ދުނިޔެއަށް ނުރައްކާތެރި ވަބާއެއް (ޕެންޑެމިކް) ގޮތުގައި ކަނޑައެޅި ކޮރޯނާ ވައިރަސްގަ އެވެ. އެންމެ ފަހުން މިފަދަ ވަބާއެއްގެ ގޮތުގައި ކަނޑައެޅީ 2009 ގައި ފެތުރުނު އެޗް1އެން1 އާ ގުޅިގެންނެވެ. އޭރު އޭގެ މާ ބޮޑު އަސަރެއް ރާއްޖެއަށާއި ދުނިޔޭގެ އިގްތިސާދަކަށް ވެސް ނުކުރެ އެވެ.

އެކި ސަބަބުތަކާ ހެދި މީގެ ކުރިން ރާއްޖޭގައި ކުއްލި ނުރައްކަލުގެ ހާލަތު (ސްޓޭޓް އޮފް އިމަޖެންސީ) ހިންގާފައިވެ އެވެ. އެކަމަކު އޭގެ ސަބަބުން އާންމު ދިރިއުޅުމާއި އިގްތިސާދަކަށް މާ ބޮޑު އަސަރެއް ނުކުރެ އެވެ. ދަތުރުފަތުރާއި ޓޫރިޒަމް އާއި ވިޔަފާރި ބަރާބަރަށް ކުރިއަށް ދިޔަ އެވެ. އެކަމަކު ސިއްހީ ކުއްލި ނުރައްކަލުގެ ހާލަތުގެ ދަށުން މިހާރު ދަތުރުފަތުރު ކުރުމާއި ރާއްޖެ އެތެރެވުމާއި ބޭރުވުން ކޮންޓްރޯލްކޮށް، ސްކޫލްތަކާއި އޮފީސްތައް ބަންދުކޮށް ރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގައި ވެސް އެންމެ ހަރުކަށި ފިޔަވަޅުތައް އަޅަން ޖެހިފައި މިވަނީ މިފަހަރު އެވެ.

އާންމު ދިރިއުޅުމާއި މަސައްކަތްތައް އެކަންޏެއް ނޫނެވެ. ދައުލަތުގެ އާމްދަނީ އާއި އިގްތިސާދަށް ވިސްނާލިޔަސް، އޮތީ ކަންބޮޑުވުމެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ބައެއް ފްލައިޓްތައް އައުން މަނާކުރީ އެވެ. އެއަށް ފަހު މަދު ގައުމުތަކަކުން މީހުން އައުން މަނާކޮޮށް، އެންމެ ފަހުން މިހާރު އޮތީ ފަތުރުވެރިން ރަށްރަށަށް ދަތުރު ކުރުމާއި ރިސޯޓްތަކުގެ މުވައްޒަފުން ވެސް އެތަންތަނުން ފޭބުން މަނާކޮށްފަ އެވެ. އާންމުންގެ ރައްކާތެރިކަމަށާއި މި ހާލަތުން އަރައިގަތުމަށް މިހާ ވަރުގަދަ ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަމުން ދާއިރު ވެސް، އޭގެ ސީރިއަސް ކަން ގިނަ ބަޔަކު ގަބޫލުކުރަނީ ކިހާ މިންވަރަކަށްތޯ ސުވާލު އުފެދެ އެވެ.

މުޅި ގައުމުގެ އިގްތިސާދު އެއަށް ބިނާވެފައި އޮތް އަދި ދައުލަތަށް އެންމެ ބޮޑު އާމްދަނީއެއް ލިބޭ ޓޫރިޒަމް ދާއިރާއަށް ހީނަރުކަން އަންނާނެ ކަމާއިި އޭގެ ނަތީޖާ އެނގޭއިރު ވެސް، މިފަދަ ފިޔަވަޅުތަކެއް އެޅުމުން އެނގެނީ އާންމުންގެ ރައްކާތެރިކަމަށްޓަކައި އިތުރު ގޮތެއް ސަރުކާރަށް ވެސް ނެތް ކަމެވެ. އިގްތިސާދަށް ލޮޅުން އަޔަސް އަދިި އާމްދަނީއަށް ހުރަސް އެޅުނަސް އެކަން އެގޮތަށް ކުރަން ސަރުކާރަށް މަޖުބޫރެވެ. ކުރު ގޮތަކަށް ބުނާ ނަމަ، މިއީ ރާއްޖެ ފަދަ ގައުމަކަށް ނިންމޭނެ އެންމެ އުނދަގޫ ނިންމުންތަކެވެ.

އަނެއްކޮޅުން ސްކޫލްތަކާއި ކޮލެޖްތަކާއި އޮފީސްތައް ބަންދުކުރިޔަސް، ދައުލަތުގެ އިދާރާތަކުން ދޭ ގިނަ ޚިދުމަތްތައް ގޭގައި ތިބެގެން ލިބޭނެ ފުރުސަތު ފަހިވެފައި އެބަ އޮތެވެ. ވީހާ ވެސް މަދު މުވައްޒަފުން ވަޒީފާއަށް ނުކުންނަ ޖެހޭ ފަދަ އިންތިޒާމްތައް ސަރުކާރުގެ ގިނަ އޮފީސްތަކުން ހަމަޖައްސަމުން އެބަދެ އެވެ. އެހެން ގޮތަކަށް ބުނާ ނަމަ، މިފަދަ ހާލަތެއްގައި ދެވެން އޮންނަ ހުރިހާ ލުޔެއް އަންނަނީ ދެމުންނެވެ. އެކަމަކު ސަރުކާރުން އަޅަން ބޭނުން ނުވާނެ ފަދަ ކިތަންމެ ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަމުން ދާއިރު ވެސް، އާންމު ދިރިއުޅުމުން މާ ބޮޑު ބަދަލެއް އަދި ނުފެނެ އެވެ.

ގަބޫލުކުރަން ޖެހޭ ހަގީގަތަކީ ރައްކާތެރިކަމުގެ ފިޔަވަޅަކީ ދެ ތިން މަހަށް ވާ މިންވަރަށް ކާޑުގެ ބާވަތްތައް ޖަމާކުރުމާއި ސާޖިކަލް މާސްކާއި އެފަދަ އެހެނިހެން ސާމާނު ގަތުން އެކަނި ނޫން ކަމެވެ. އޭގެ ބަދަލުގައި ކަމާ ބެހޭ އިދާރާތަކުން ދޭ ލަފައާ އެއްގޮތަށް އަމަލު ކުރުމަކީ މިވަގުތު އޮތް ގޮތެވެ. އެއީ ދިރިއުޅުމުގެ ބައެއް އާދަތައް ދޫކޮށްލުމެވެ. އެކަމަކު މި ހާލަތަށް މަހެއް ވާން ގާތްވާއިރު ވެސް، މާ ބޮޑު ބަދަލެއް ނުފެނެ އެވެ.

ކޮންމެހެން ނުކުންނަ ޖެހިގެން ނޫނީ ބޭރަށް ނުނިކުތުމަށާއި ގޭގައި މަޑުކޮށްގެން ތިބުމަށް ތަކުރާރުކޮށް، ލަފާ ދެމުން ދިޔަސް، މަގުތަކުން އަދިވެސް ފެންނަނީ "ބިޒްނަސް އޭޒް ޔޫޝުއަލް" އެވެ. ސިޔާސީ ޕާޓީތަކުގެ އެއްވުންތަކާއި ޖަލްސާތައް ނެތަސް، ކޮފީ މޭޒުތަކާއި ސައި ހޮޓާތަކުގައި ވެސް ގްރޫޕް ހަދައިގެން ތިބެ އެވެ.

ބުރު ޖެހުމާއި ބާރު ބާރަށް ސައިކަލު ދުއްވުން މަދެއް ނޫނެވެ. ސައި ހޮޓާތައް ބޭރުގައި ހުންނަ "ރަތް ދޫލަތައް" އަދިވެސް އެގޮތުގަ އެވެ. މަގުމައްޗަށް ކުޅު ޖެހުމާއި ކުނި އެޅުން މަދެއް ނުވި އެވެ. ރައްކާތެރިވުމުގެ ނަމުގައި ގެންގުޅޭ ސާޖިކަލް މާސްކް ވެސް އެއްލައިލަނީ މަގުމައްޗަށެވެ. މާލެެއަށް އެކަނި ބެލިޔަސް، މި މަންޒަރު އެބަ ފެނެ އެވެ.

އެކަހެރިކުރުމުން ގޭގައި މަޑުނުކޮށް ބޭރުގައި

މިވަރުން ނިމުނީކީއެއް ނޫނެވެ. ކޮރޯނާވައިރަސްގެ އަލާމާތްތަކެއް ފެނިގެން ރައްކާތެރިކަމަށްޓަކައި ކޮންމެހެން ގޭގައި މަޑުކުރަން އަންގާ މީހުން ވެސް ކަމާ ބެހޭ އިދާރާތަކުގެ އެންގުމާ ޚިލާފަށް ބޭރަށް ނިކުންނަ ކަމުގެ ޝަކުވާތަކެއް ދަނީ ފެންމަތިވަމުންނެވެ. އެފަދަ މީހަކު އާންމުންގެ ތެރެއަށް ނުކުމެ އުޅޭ ފަހުން އޭނާގެ ހަށިގަނޑުން ވައިރަސް ފެނިއްޖެ ނަމަ، ނުރައްކަލެއްގެ ތެރެއަށް އެ ވައްޓާލެވުނީ އެތައް ބައެއްގެ ފުރާނަ އެވެ. އަނެއްކޮޅުން ރިސޯޓްތަކުން މުވައްޒަފުން ނުފައިބަން ގާނޫނީ ބާރު ލިބިގެން ރަސްމީ އެންގުމެއް އަންގާފައި ވަނިކޮށް، ފަތާފައި ގޮސް ރަށަކަށް ވެސް އެރީ އެވެ.

ކޮރޯނާވައިރަސް އެންމެ ބާރަށް މިފަހުން ފެތުރުނު ސައުތު ކޮރެޔާ އިން އައި ދިވެއްސަކު ބަލާ އެޗުޕީއޭ އިން އޭނާގެ ގެޔަށް ދިޔަ އިރު ފިލައިފި އެވެ. އޭނާ ހޯދަން ޖެހުނީ ފުލުހުން ލައްވަ އެވެ. އޭނާގެ އާއިލާގެ މީހުން ވެސް ހެދީ ދޮގެވެ.

މި ފެންވަރުގައި ދިވެހިންގެ އާދަތައް ހުރެއްޖެ ނަމަ މިފަދަ ބަލިމަޑުކަމުން ސަލާމަތްވާން އުނދަގޫވާނެ އެވެ. އެެހެން ގައުމުތައް އަަވަހަށް ސަލާމަތްވަނީ، ރަސްމީ ފަރާތްތަކުން ބުނާ ކަންކަން ބަރާބަރަށް ކުރާތީ އެވެ.

މިފަދަ ހާލަތްތަކުގައި އިގްތިސާދަށް އަންނަ ކޮންމެ ހީނަރުކަމާ އެކު ދައުލަތުގެ ޚަރަދުތައް ކުޑަކޮށް، ސިޔާސީ މަގާމުތަކުގެ މުސާރަ އާއި އިނާޔަތްތައް މަދުކުރުމަކީ ހަމައެކަނި ހައްލެއް ނޫނެވެ. ރައްޔިތުންގެ ދިރިއުޅުމުގެ ޚަރަދުތައް ވެސް ކުޑަކޮށް، ޒަރޫރީ ކަންކަމަށް ކުރަން ޖެހޭ ޚަރަދުތައް ނޫން އެހެން ޚަރަދުތައް ނުކުރުން އިގްތިސާދީ މާހިރުން ލަފާދެ އެވެ. .

ކޮރޯނާ ވައިރަސް ހުރި 13 މީހަކު ފެނިއްޖެ އެވެ. އެކަމަކު މިހާތަނަށް އެއްވެސް ދިވެއްސަކު އޭގެ ތެރޭގައި ނުހިމެނެ އެވެ. އަދި އަމުދުން، މާލެ ފަދަ ތޮއްޖެހިފައިވާ ތަނެއްގައި އުޅޭ މީހެއްގެ ގައިން އެ ވައިރަސް ނުފެނި އޮތުމަކީ އެއަށް ވުރެ ބޮޑު ނަސީބެވެ. އެ ހާލަތު އަތުވެއްޖެ ނަމަ، މުޅި މާލޭ ގާތްގަނޑަކަށް ހުއްޓުމަކަށް ގެންނަން ޖެހޭނެ އެވެ.

ސޯޝަލް މީޑިއާގައި މިހާރު އެންމެ ބޮޑަށް ގޮވާލަމުން އަންނަނީ އެހެން ބައެއް ގައުމުތަކެކޭ އެއްގޮތަށް މީހުން އަރައި، ފޭބުން މަނާކޮށް، މުޅި ރާއްޖެ "ލޮކް ޑައުން" އަކަށް ދިއުމަށެވެ. އެއް ބަޔަކު އެގޮތަށް ގޮވާލަނީ މުޅި ރާއްޖެއަށް ވައިރަސް ފެތުރިދާނެ ކަމުގެ ވިސްނުމެއްގަ އެވެ. އެކަމަކު އެއީކީ ނިންމަން ފަސޭހަ ކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި އެފަދަ ހާލަތެއް އައިސްގެން ގައުމު "ލޮކް ޑައުން" އަކަށް ދިޔަޔަސް، އާންމުންގެ އާދަތަކުން އެއްވެސް ބަދަލެއް ނުފެންނަހާ ހިނދަކު ނުރައްކާ ވަކި ކުޑައެއް ނުވާނެ އެވެ.

ދެބަސްވެވެން ނެތް ހަގީގަތަކީ މި ހާލަތު ދެމިގެން ހިނގައްޖެ ނަމަ، މާލީ ގޮތުންނާއި އެހެން ގޮތްގޮތުން މުޅި ގައުމު ހާލަތު ވަރަށް ދަށަށް ދާނެ އެވެ. އިގްތިސާދީ ހީނަރުކަމާ ހެދި މުސާރަތައް ކުޑަވުމާ ހަމައިން މިކަން ނުނިމޭނެ އެވެ. އޭގެ އިތުރަށް އެތައް ވަޒީފާއެއް ގެއްލި، އާ ވަޒީފާއެއް ލިބުން ދަތި ކަމަކަށް ވެސް ވާނެ އެވެ. މިހާރު ވެސް މަޑުމަޑުން އެ މަންޒަރު ދަނީ ފެންނަމުންނެވެ. އެހެންވެ، ކޮންމެ ގޮތެއް ހަދައިގެން ވިޔަސް، އެންމެން ގުޅިގެން ވީހާ ވެސް އަވަހަކަށް މި ހާލަތުން އަރައިގަތުން ނޫން ގޮތެއް ނެތެވެ.