ނުރައްކަލުގެ ރަނގަބީލެއް: މިއަށް ވުރެން އަޅާލަން ޖެހޭ ކަމެއް ނެތް!

އުމުރުން 11 އަހަރުގައި, އަނދިރި ދުނިޔެއެއްގެ ހާސްކަމުގެ ތެރެއަށް ވެއްޓުނު ކުއްޖާ ސަލާމަތެއް ނުކުރެވުނެވެ. ހިތާމަވެރި މިފަދަ ހާދިސާތަކަށް މަގުފަހިވާން، ކުދިން ވަށާލާފައިވާ ނުރައްކަލުގެ ރަނގަބީލުގެ އަޑުގަދަވެއްޖެ އެވެ. ރަސްމީ އިދާރާތަކުގެ ތަފާސްހިސާބުތަކުން ފެންނަން އޮތީ މާޔޫސްކަމުގައި ގިނަ ކުދިންތަކެއް ތިބި ނާޒުކު ހާލަތެވެ. އުފުލަމުންދާ ވޭނާއި ތަކުލީފެވެ.

އެކަނިވެރިކަމުގައި ކުދިންތަކެއް ގޮތްހުސްވެ އަމިއްލަ ނަފްސަށް ގެއްލުން ދިނުމުގެ ވިސްނުން ކުރިއަށް ނެރޭ ބިރުވެރި މަންޒަރެވެ.

މި އަހަރުގެ ފުރަތަމަ ތިން މަހަށް ބަލާއިރު އަމިއްލައަށް މަރުވާން އުޅުމާއި އަމިއްލަ ނަފްސަށް ގެއްލުން ދޭން އުޅުމުގެ 16 ކޭސް ރިޕޯޓްކޮށްފައިވެ އެވެ. މީގެތެރޭގައި ގިނައީ އަންހެންކުދިންނެވެ. ޖެނުއަރީން މާޗް މަހުގެ ނިޔަލަށް ރިޕޯޓްކުރި ކޭސްތަކުގެ އަދަދު މިހާ މަތިއިރު، ފެންމަތިނުވާ މައްސަލަތައް އެތައް ގުނައެއް އިތުރުވާނެ ކަމަށް ބެލެވެ އެވެ.

ފުރަތަމަ ތިން މަހު ހުށަހެޅި ބައެއް މައްސަލަތައް

● ނަފްސާނީ އަނިޔާގެ 49 މައްސަލަ ރިޕޯޓްކުރި.

● ފިރިހެން ކުދިން 27, އަންހެން ކުދިން 22

● ޖެނުއަރީ: ނަފްސަށް ގެއްލުން ދިނުމުގެ 4 މައްސަލަ (އަންހެން ކުދިން)

● ފެބުރުއަރީ: އަންހެން ކުއްޖަކު އަމިއްލަށް މަރުވާން އުޅުމުގެ މައްސަލައެއް

● އަމިއްލަ ނަފްސަށް ގެއްލުން ދިނުމުގެ 3 މައްސަލަ

● މާޗް: 2 އަންހެން ކުދިންނާއި 2 ފިރިހެން ކުދިން އަމިއްލައަށް މަރުވާން އުޅުނު މައްސަލަ ރިޕޯޓްކުރި

● ނަފްސަށް ގެއްލުން ދޭން އުޅުމުގެ 6 މައްސަލަ

"ވަރަށް ބޮޑަށް ވިސްނަން ޖެހޭ ހާލަތެއް"

"ތަފާސްހިސާބުން ފެންނަނީ ހަގީގަތުގައި ވަރަށް ބޮޑަށް ވިސްނަން ޖެހޭ ހާލަތެއްގައިކަން މި އޮތީ. މިއީ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ރިޕޯޓްކުރެވިފައި ހުރި ކޭސްތަކުގެ އަދަދު. ރިޕޯޓްނުކޮށް ވެސް ހުންނާނެ. އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަކުރެވެނީ ވަރަށް އެލާމިންއޭ މި ފެންނަ މަންޒަރު," ޖެންޑާ މިނިސްޓްރީގެ ޑިރެކްޓަރު ޖެނެރަލް ފާތުމަތު ލީނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

އެންމެ ކަންބޮޑުވާން ޖެހޭ އުމުރުފުރައެއްގެ ގޮތުގައި ފެނުނީ 12-18 ދެމެދެވެ. އެކަމަކު 12 އަހަރުން ދަށުގެ ކުދިން ވެސް މީގެތެރޭގައި ހިމެނެ އެވެ.

މުޅި ރާއްޖޭގައި ވެސް ނަފްސާނީ މައްސަލަތައް އިތުރުވަމުންދާއިރު, އެ އަނދިރިކަމުގެ ތެރެއަށް ކުޑަކުދިން ގެނބިގެންދާ ސަބަބުތަކެއް އެބަހުއްޓެވެ. ރިޕޯޓްކުރާ ކޭސްތަކުން ފެންނަން އޮތީ ދިރިއުޅުމުގެ މާހައުލުގައި އެ ކުއްޖަކު ތަހައްމަލްކުރަން ޖެހޭ ނަފްސާނީ އަދި ޖިސްމާނީ އަނިޔާތަކަކީ ނުރައްކާ ވަށާލުމުގެ އަސްލު ކަމެވެ. މި އަނިޔާތަކުން އަރައިނުގަނެވި އަނދިރި ދުނިޔެއެއްގައި ތިބިކަން ދެނެނުގަނެވި، ބޭނުންވާ އެހީތެރިކަން ނުލިބުން ހިމެނެ އެވެ.

ދެމަފިރިން ވަކިވެ, ކުރިމަތިވާ އާއިލީ މައްސަލަތަކާއި ބެލެނިވެރިންގެ ފަރާތުން ލޯތްބާއި އަޅާލުން ކުޑަވެ އެކަހެރިކޮށް ދިރިއުޅުން މަޖުބޫރުވުމަކީ ކުދިންނަށް ކުރިމަތިވާ ވަރަށް ބޮޑު ހިތްދަތިކަމެކެވެ.

ގޭތެރޭގެ މާހައުލުގެ ހަމަނުޖެހުމުން ކުދިން ރިސްކަށް ހުށަހެޅުމާއި ބޮޑު ބައްޔެއްގައި އުޅެން ޖެހުން ވެސް ނަފްސާނީ މައްސަލަތަކަށް ހުށަހެޅޭ ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެ އެވެ.

ލީނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ސްކޫލްތަކާއި އެހެން ޕްލެޓްފޯމްތަކުގައި ކުދިންނަށް ބުލީކުރުމާއި ތަފާތުކުރުން ފަދަ ކަންކަމުން ވެސް ވަރަށް ގިނަ ފަހަރަށް ކުދިން އަމިއްލައަށް މަރުވާން ނުވަތަ ގެއްލުން ދޭން އުޅެފައި އެބަހުއްޓެވެ.

ކުދިންގެ އުޅުމާއި އަހްލާގަށް އަންނަ ކުއްލި ބަދަލުން ނުރައްކަލެއް އޮތްކަން ފާހަގަވެއްޖެ ނަމަ ގިނަ ސްކޫލްތަކުން ވެސް ސީރިއަސްކޮށް ނަގައި ޖެންޑާގެ ސަމާލުކަމަށް ގެނެ އެވެ. އާއިލާތަކުން ވެސް މައްސަލަ ހުށަހަޅާއިރު, އޭގެތެރޭގައި އެ ކުއްޖެއްގެ ފަރުވާއަށް އެއްބާރުލުން ދޭން ތިބޭ ބެލެނިވެރިންނާއި ކަމެއް ދިމާވެއްޖެކަން ގަބޫލުކުރަން ބޭނުން ނުވާ މީހުންނާ ވެސް ދިމާވެ އެވެ.

"ދެ ހާލަތުގައި ވެސް ވަރަށް ބޮޑަށް ބަލަން ޕޭރަންޓުން ސައިކޯ އެޑިއުކޭޓްކުރެވޭތޯ. އެންމެ ބޮޑު އިސްކަމެއް ދެނީ ކުއްޖާ ޑޮކްޓަރަށް ދައްކަން. ކުދިންނާއި ބޮޑެތި މީހުން ވެސް މެންޓަލް ހެލްތު މައްސަލަތަކުގައި ފަރުވާއަށް މަޑުކުރަން ޖެހުމަކީ ކުރިމަތިވެފައި އޮތް ވަރަށް ބޮޑު ޗެލެންޖެއް," އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

އެކަމަކު އިމަޖެންސީ ކޭސްތަކުގައި މިނިސްޓްރީން ވަގުތު ނަގައެއް ނުލަ އެވެ. ހުޅުމާލޭގައި ނުވަތަ އެހެން މަރުކަޒަކުން ވެސް ފަރުވާ ފަށަ އެވެ. އޭގެ ފަހުން ގަވާއިދުން މޮނިޓަކުރެ އެވެ.

"ޑޮކްޓަރަށް ދެއްކުމާއި ތެރަޕީ ދިނުމާއި ގަވާއިދުން ބޭސް ދިނުން ފަރުވާގައި އެންމެ މުހިއްމީ. ފަރުވާ ފެސިލިޓޭޓްކޮށްދީފައި ދެން މިބަލަނީ ގަވައިދުން ފަރުވާ އެ ކުއްޖަކަށް ކުރިއަށް ގެންދެވޭތޯ،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ލީނާ ފާހަގަކުރެއްވި ގޮތުގައި، މިހާރު އޮތް ހާލަތުން މިކަން އެންމެ މުއައްސަސާއަކަށް ހައްލުކުރެވޭވަރަށް ވުރެން ބޮޑެވެ. ބެލެނިވެރިންނާއި ސްކޫލްތަކާއި ސިއްހީ ދާއިރާ އާއި ސޯޝަލް ކެއާ ވޯކަރުންނާއި އެ ނޫން ވެސް ގުޅުން ހުރި އިދާރާތަކުގެ ހިއްސާ މިކަމުގައި އޮންނަން ޖެހެ އެވެ. އެންމެ އިސްކަމުގެ ގޮތުގައި ދެކެން ޖެހެ އެވެ.

ކުދިންނަށް މުހިއްމީ ލޯތްބާއި ޔަގީންކަން

ގަވައިދުން ސްކޫލަށް ދާ ކުއްޖަކު، ކުއްލިއަކަށް އެކަނިވެ ކިޔަވަން ފޫހިވެ ސްކޫލަށް ނުދާން ގަދަ ދައްކާ ނަމަ އެ ކުއްޖަކު ބޮޑާހާކައި ބަސް ނާހަނީކަމަށް ބުނެ ދޫކޮށްލެވޭކަށް ނެތެވެ. މިއީ އެއްވެސް ކަމެއް ނޫން ކަމަށް ދެކި ފަރުވާކުޑަކުރެވުމުގެ ނުރައްކާ އިންތިހާއަށް ބޮޑުވެފައި އެބަހުއްޓެވެ.

ވާހަކަ ދައްކަން ޖެހެ އެވެ. ވީ ގޮތް ބެލެނިވެރިން އޮޅުންފިލުވަން ޖެހެ އެވެ.

ކުދިންނަށް ދިމާވާ އުނދަގޫތަކާއި ހިތްދަތިކަން ކޮންމެވެސް ސަބަބަކާ ހުރެ ބެލެނިވެރިންނާ ހިއްސާކުރަން ނުކެރި އަމިއްލައަށް އެ ވޭން ތަހައްމަލްކުރަން ޖެހުމަކީ ރާއްޖޭގައި ވެސް ނަފްސާނީ ކަންކަމުގެ ތެރެއަށް ކުދިން ގެނބި ހުސްވުމުގެ އަސްލެވެ. އެ ހިތްދަތިކަމުން އަމިއްލައަށް އަރައިގަތުމަށް ކުރާ މަސައްކަތް ވަކި ހިސާބަކުން ގޯހުން ގޯހަށް ދަނީ އެވެ. ދިރިއުޅުން މަތިން ފޫހިވެ ތަހައްމަލްކުރާ ވޭން ބައެއް ފަހަރަށް ބެލެނިވެރިންނަށް އަންދާޒާ ވެސް ނުކުރެވި އެބަހުއްޓެވެ.

ބެލެނިވެރިންނާ ވާހަކަ ދައްކަން ކެރޭ ނަމަ އަމިއްލަ ނަފްސަށް ގެއްލުން ދިނުމާއި މަރުވާން އުޅުމާ ހިސާބަށް ނުދާނެ ކަމަށް މި ދާއިރާގެ ތަޖުރިބާކާރުން ވިދާޅުވެ އެވެ.

ލީނާގެ ތަޖުރިބާ އާއި ދިރާސާތަކާއި މިހާތަނަށް ޖެންޑާއިން ބެލި ކޭސްތަކާ ހަވާލާދެއްވައި ވިދާޅުވީ އެންމެ މުހިއްމު ކަމަކަށް އޮތީ ކުދިންނާއި ބެލެނިވެރިންނާ އޮންނަ ގުޅުން ބަދަހިކުރުން ކަމަށެވެ. ކުދިން އެކަނިކޮށް، ބާކީ ނުކުރުމެވެ. މުހިއްމު ބައެއްގެ ގޮތުގައި ޔަގީކަންދީ ވަގުތު ދީ، ދައްކާ ވާހަކަ އަޑު އެހުމެވެ. އުނދަގުލެއް ކުރިމަތިވާހެން ހީވާ ކޮންމެ ކަމެއްގައި ވެސް މިނިވަންކަމާ އެކު އެ ކުއްޖެއްގެ ވިސްނުން ހާމަކުރަން ޖާގަ ދިނުމެވެ.

"ބެލެނިވެރިޔާ އާއި ކުއްޖާއާ ދެމެދު ރަނގަޅު ގުޅުމެއް އުފެދިފައި އޮންނަ ނަމަ ގިނަ ފަހަރަށް ކުއްޖާ އެ މައުލޫމާތެއް ހިއްސާކުރާނެ ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް ބެލެނިވެރިޔާއަށް. އެ ކުއްޖެއްގެ ފަރާތުން ފެންނަ އަލާމާތްތައް ދެނެގަތުމަކީ ކުރަން ޖެހޭ ކަމެއް," އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

"މިސާލަކަށް ކުއްޖާގެ މޫޑަށް ކުއްލި ކުއްލިއަށް އަންނަ ބަދަލާއި އުޅުމަށް އަންނަ ތަފާތު ބަދަލާއި އެއްވެސް އިޝޫއެއް ނެތި ނިދުން ނުވަތަ ކެއުމަށް އުނދަގޫވެ ސަމާލުކަން ދޭން ޖެހޭ ކަންކަމުގައި އެ ސަމާލުކަން ނުދެވޭ ނަމަ އެއީ ބެލެނިވެރިޔާ އަށް އެލާމިން ކަމަކަށް ވާން ޖެހޭނެ."

އަވަސް އަވަހަށް ރުޅި އައުމާއި ގޭތެރޭގައި އެހެން މީހުންނާ އެކު ކުރިން އުޅުނަސް ފަހުން އެކަހެރިވެ އެކަނި އިންނަން ބޭނުންވުން ފަދަ ކަންކަމަކީ އޭގެ ފަހަތުގައި އޮތީ ކޮންކަމެއްތޯ ނުބަލައި ދޫކޮށްނުލެވޭނެހާ ސީރިއަސް ކަންކަން ކަމަށް ލީނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ކުއްޖެއްގެ އުޅުމުން ނުފެންނަ ކަމެއް ކިރިޔާވެސް ފާހަގަވެއްޖެ ނަމަ ވާހަކަ ދައްކަން ފެށުމަކީ މަޖުބޫރު ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެނިވެރިން ދެކެން ޖެހެ އެވެ.

"ކުދިންނާ ވަރަށް އޯޕަންކޮށް ވާހަކަ ދެކެވެން ޖެހޭ. އެކި އުމުރުފުރާތަކުގެ ކުދިންނާ ވާހަކަ ދައްކަން ޖެހޭ ގޮތް ވެސް ތަފާތު. ޕްރީ ޓީނޭޖްގައި ތިބޭ ކުދިންނާ ވާހަކަ ދައްކަން މިޖެހެނީ ޓީނޭޖް ކުދިންނާ މުހާތަބްކުރަން ޖެހޭ ގޮތަކަށް ނޫން. އެ ކުއްޖެއްގެ އައިޑެންޓިޓީއެއް އޮތްކަމާއި ދައްކާ ވާހަކަ ބެލެނިވެރިޔާ ގަބޫލުކުރާ ކަމާއި އެ ދެމެދުގައި އިތުބާރު އޮވެ ކުއްޖާއަށް އެއްވެސް ކަމެއް މެދުވެރިވެއްޖެ ހާލަތެއްގައި އެހީތެރިވާން ތައްޔާރަށް ހުރި ކަމުގެ ޔަގީންކަން ދޭންޖެހޭ," އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

މި އަޅާލުމާއި އިތުބާރަކީ ކުއްޖަކަށް އުނދަގުލެއް ދިމާވާ ހާލަތުގައި ވެސް ފަރުވާ ފެށުމަށް އަބަދުވެސް ހުޅުވިފައި އޮންނާނެ ދޮރެކެވެ. ދިރިއުޅެން ޖެހޭ ގޮތުން ފަސޭހައަކަށް ކުދިންނަށް އިންޓަނެޓްގެ އެކްސެސް އިމެއް ނެތް ގޮތަށް ދޫކޮށްލައި އޭގެތެރެއަށް ގެނބިފައި ތިބުމަކީ ވެސް ރާއްޖޭގައި ކަންބޮޑުވުން އޮތް ވަރަށް ނުރަނގަޅު އާދައެކެވެ. ކުދިންނަށް އިންޓަނެޓު ދޭން ޖެހެނީ ބެލެނިވެރިންނަށް އެ ކޮންޓްރޯލް އޮންނަ ގޮތަށެވެ.

އެކަން އެއްކޮށް މަނާކުރުމުގެ ބަދަލުގައި ސޯޝަލްމީޑިއާގައި ކުދިން އުޅޭ ގޮތް ބަލަން ޖެހެ އެވެ. އުގެނުމުގައި ޓެކްނޮލޮޖީ މުހިއްމުވާއިރު, އެއްކޮށް މަނާކޮށްފި ނަމަ އެއީ ވެސް ނޭދެވޭ އަސަރު ކުރިމަތިވެދާނެ ކަމެކެވެ.

"ހުރިހާ ގޮތަކުން އެކަހެރިކޮށްލައިގެން ވެސް ނުގެންގުޅެވޭނެ. އޭގައި އޮންނަ ނަފްސާނީ ގޮތުން ދުޅަހެޔޮ ގޮތް ވެސް ކިޔައިދޭން ޖެހޭނެ. ކުއްޖަކު ފޯނު ބޭނުންކުރާ ނަމަ ކޮން ކަންތައްތަކަކަށްތޯ ސޯޝަލްމީޑިއާ ބޭނުންކުރަނީ ކިހިނެއްތޯ ބެލެނިވެރިޔާއަށް އެނގެން ޖެހޭ," އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ފޯނު ދީފައި ކުދިން ބޭތިއްބުމަކީ ކިތަންމެ ފަސޭހަކަމަކަށް ވިޔަސް އޭގެތެރެއިން ކުދިން ވަންނަ ނުރައްކަލުން ސަލާމަތްކުރެވެން އޮތީ ބެލެނިވެރިން ވަގުތު ވެސް ހުސްކޮށްގެންނެވެ. އާއިލީ ގުޅުންތަކުގެ ތެރެއަށް ކުދިން ވައްދައި ރަނގަޅު އާދަތަކަށް މަގުފަހިކޮށްދޭން ޖެހެ އެވެ.

އެއްވެސް ކަމެއް ދިމާވެއްޖެ ކަން ކުރީކޮޅު ދެނެގަނެވިއްޖެ ނަމަ ނަފްސާނީ އުނދަގޫތަކުން ކުދިން އަރައިގަތުމަށް ފަސޭހަވާނެ އެވެ. ބެލެނިވެރިޔާ ވެސް އެހީތެރިކަން ހޯދައި ކުދިންގެ މައްސަލަތަކުގައި އުޅުމަކީ ލީނާ ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ދެރަ ކަމެއް ނުވަތަ ހުތުރު ކަމެއް ނޫނެވެ. އެ ވިސްނުން ކުރިއަށް ނެރެފި ނަމަ އޮތީ ނުބައި ނަތީޖާއެއް ނުކުތުމެވެ. ޖާގަ ނުދޭންވީ އެ ނުރައްކަލަށެވެ.

"ފިޒިކަލް ހެލްތާ އެއްވަރަށް މެންޓަލް ހެލްތު މުހިއްމުވާން ޖެހޭ. ކުދިންނަށް އިމިއުންކުރަން ވެކްސިން ދިނުން ފަދަ ކަންކަން ކުރާ ގޮތަށް މެންޓަލް ހެލްތު ރަނގަޅުކުރަން ވެސް އިސްކަންދޭން ޖެހޭ," އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ނަފްސާނީ މައްސަލައެއް ދިމާވެއްޖެ ނަމަ އެކަމުން އަރައިނުގަނެވޭނެ ކަމަށް ގަބޫލުކުރުން ވެސް ދޫކޮށްލަން ޖެހެ އެވެ. އަވަހަށް ދެނެގަނެ ފަރުވާ ފެށުމުން އެކަމުން ސަލާމަތްވެވޭނެ އެވެ.

"އާލީ އިންޓަވެންޝަނެއް ދެވިއްޖިއްޔާ ވަރަށް ފަސޭހަވާނެ އަރައިގަންނަން. މިއީ ލަދުގަންނަން ޖެހޭ ކަމެއް ނޫން. އެހީތެރިކަން ހޯދަން ޖެހޭ ކަމާއި ލިބޭނެކަން އެކަކު އަނެކަކަށް ކިޔައިދޭން ޖެހޭ. ތެރަޕީ އާއި އަޅާލުމާއި ލޯބި ލިބިއްޖިއްޔާ މިކަމުން ސަލާމަތްކުރެވޭނެ. ކުދިންނަށް ސަޕޯޓިވް އެންވާރަމެންޓެއް ކްރިއޭޓްކޮށްދީ ލޯތްބާއި އަޅާލުމާއި ލިބޭނެކަން ޔަގީންކޮށްދޭން ޖެހޭ." ލީނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ދުޅަހެޔޮ ސިއްހަތެއްގައި ކުދިންގެ މުސްތަގްބަލް ބިނާކުރެވެން އޮތީ އެންމެން މިކަމަށް ސަމާލުކަން ދީގެންނެވެ. ނަފްސާނީ މައްސަލަތަކުގައި ބެލެނިވެރިންނާއި ޓީޗަރުންނާއި ސިއްހީ ދާއިރާ އާއި ސޯޝަލް ވޯކަރުން ވެސް އެއްކޮށް މަސައްކަތް ކުރަން ޖެހެ އެވެ. މިގުޅުމުގެ ތެރެއަށް ކުދިން ނުވައްދައި އެކަހެރިކޮށްފި ނަމަ ދެން ވެސް ފެންނަން އޮތީ ވަރަށް ނުރައްކާތެރި ހާލަތެކެވެ.