2026ގެ ދަރަނި މަޅި: ތައްޔާރު ނުވެއްޖެ ނަމަ ބޮނޑިބޮއިފާނެ!

އާ ސަރުކާރެއް އައިސް އުފާ ފާޅުކޮށް، ނޮވެމްބަރު 17 ގައި ސަރުކާރާ ހަވާލުވާ އިރު، ވަރަށް ބޮޑު ހާސްކަމެއް އެބައޮތެވެ. އެއީ، ތިން އަހަރު ފަހުން ދައްކަން ޖެހޭ ބޮޑު ދަރަންޏެވެ. އެއަށް ހަރަދު ކުޑަކުރަން ޖެހުމެވެ. އެއަށް ތައްޔާރުވުމެވެ. މިއީ، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަކަށް ހުންނަވާ ބޭފުޅެއްގެ ސިކުނޑިން އެންމެ ސިކުންތުކޮޅަކަށް ވެސް ކައްސާލައިގެން ދާނެ ވަރުގެ ކަމެއް ނޫނެވެ. މި ދައްކަނީ، އެ އަހަރު އެކަނި ގާތްގަނޑަކަށް، އިންޓަރެސްޓާ އެކު 15 ވަރަކަށް ބިލިއަން ރުފިޔާ ދަރަނި އަދާކުރަން ހޭދަކުރަން ޖެހޭ ވާހަކަ އެވެ. ފަނަރަ ބިލިއަން ރުފިޔާ އަކީ މުޅި ދައުލަތަށް ލިބޭ އާމްދަނީގެ ގާތްގަނޑަކަށް ދެ ބައިކުޅަ އެއްބައެވެ! މިއީ އާންމުކޮށް ރާއްޖެ އިން އަހަރަކު ދަރަނި ދައްކާ ވުރެ ފަސް ގުނަވަރު އިތުރު އަދަދެކެވެ.

ހިންދަމާ ނުލެވޭ ވަރަށް ދަރަނި ބޮޑުވެފައި އޮތް ވާހަކަ އަކީ ވޭތުވެދިޔަ ދެ އަހަރެއްހާ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އެންމެ ގަދައަށް ދެކެވުނު ވާހަކަ އެވެ. ނިމިގެން ދިޔަ ރިޔާސީ އިންތިހާބުގައި ރިޔާސީ ކެންޑިޑޭޓުން ވެސް ދެއްކެވި އެއް ވާހަކަ އަކީ އެއީ އެވެ. އެ ބޭފުޅުންގެ އެންމެ ބޮޑެތި އެއް ވައުދުތައް ވެސް އައީ އެއާ ގުޅުވައިގެންނެވެ. ބޯމަތީގައި އޮތް ދަރަނި ދައްކަން ބައެއް ކެންޑިޑޭޓުން ދެއްވި ހިޔާލަކީ އަނެއްކާ ވެސް ލޯނެއް ނެގުމެވެ. އަނެއް ބޭފުޅުން ވިދާޅުވަނީ ދަރަނި ރީސްޓްރަކްޗާ ކުރާނީ ކަމަށެވެ. އަނެއް ކެންޑިޑޭޓުން ވިދާޅުވަނީ ރީފައިނޭންސިން ހޯދާ ވާހަކަ އާއި ގާތް، އެކުވެރި ގައުމުތަކުން ބޮޑެތި އަދަދުތަކުން ހިލޭ އެހީ ހޯދާ ވާހަކަ އެވެ.

އެކަމަކު އެއިން އެއްވެސް ކަމަކީ ބުނެލާހާ ފަސޭހައިން ވާން އޮތް ކަމެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެ ހުރިހާ ކަމަކީ ވެސް، އޭގެ ފަހަތުން އެހެން ކަންކަން ރަނގަޅުކޮށްގެން ނޫނީ ނުވާ ކަހަލަ ކަންތައްތަކެކެވެ. މުޅި އިގްތިސާދީ ނިޒާމު ބަދަލުކޮށްގެން ނޫނީ ހިލޭ އެހީއެއް ވެސް މިހާރަކު ނުލިބެ އެވެ. ވަކި މިންގަނޑެއްގައި އިގްތިސާދާއި ހަރަދު އަދި އާމްދަނީ ހުރެގެން ނޫނީ ލޯނެއް ނުލިބެ އެވެ.

އިންތިހާބީ ރައީސް، ޑރ. މުހައްމަދު މުއިއްޒަށް ވެސް އޮތް އެންމެ ބޮޑު، ގޮންޖެހުމަކަށް ވާނީ، މި ދަރަނި މަޅިން ނެއްޓޭނެ އުކުޅުތައް ކުރިއަލައި ދެނެގަނެ، އެކަމަށް ތައްޔާރުވުމެވެ. އަދި ރައްޔިތުންނަށްވި ވައުދުތައް ފުއްދެން ވެސް އޮތީ، މިކަމުން ސަލާމަތްވެ، މަގު އަލިކޮށްގެންނެވެ.

2026ގެ ދަރަންޏާއި ދައުލަތުގެ އެހެނިހެން ދަރަނި

ދެހާސް ސައްބީސް ވަނަ އަހަރު ދައްކަން ޖެހޭ ދަރަނީގެ 50 ޕަސެންޓަކީ މި ސަރުކާރުން 2021 ވަނަ އަހަރު ވިއްކި 500 މިލިއަން ޑޮލަރު (7.7 ބިލިއަން ރުފިޔާ) ގެ ސުކޫކެވެ. އެ ސުކޫކުގެ އެއްބައި ހޭދަކުރީ ކުރީގެ ރައީސް އަބްދުﷲ ޔާމީންގެ ސަރުކާރުން 2017 ވަނަ އަހަރު ނެގި "ސަނީ ސައިޑު" ބޮންޑަށް ދެއްކުމަށެވެ. އެ ބޮންޑަށް 200 މިލިއަން ޑޮލަރު ދެއްކި އެވެ. ސަރުކާރުން 2021 ވަނަ އަހަރު އިޝޫ ކުރި ސުކޫކުގެ ބާކީ ފައިސާ ހޭދަކުރީ، ކޮވިޑާ ގުޅިގެން އާމްދަނީ ދަށްވެ، ހަރަދުތައް ހަމަޖެއްސުމަށެވެ.

އެ އަހަރު ދައްކަން ޖެހޭ އަނެއް ބޮޑު އަދަދަކީ ހަމަ ރައީސް ޔާމީންގެ ސަރުކާރުން 2018 ވަނަ އަހަރުގެ ކުރީކޮޅު ވިއްކި 100 މިލިއަން ޑޮލަރު (1.5 ބިލިއަން ރުފިޔާ) ބޮންޑެވެ. އެ ބޮންޑު ވިއްކީ އަބޫދާބީ ފަންޑް ފޯ ޑިވެލޮޕްމަންޓް (އޭޑީއެފްޑީ) އަށެވެ. އެ ބޮންޑު ބޭނުންކޮށްފައި ވަނީ އެ އަހަރުގެ ބަޖެޓުގެ ހަރަދުތައް ހަމަޖެއްސުމަށެވެ.

ސަރުކާރުގެ ދަރަނި މި އަހަރު 120 ބިލިއަނަށް އަރާނެ ކަމަށް ލަފާކުރާ އިރު، މި ސަރުކާރުގެ ފަސް އަހަރުގެ ތެރޭގައި 42 ލޯނަކަށް ވަނީ 48 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ ދަރަނި ނަގައިފަ އެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ ބޮޑު އަދަދެއްގެ ދަރަނި ނެގި 2020 އަހަރު 18 ލޯނަކަށް 743 މިލިއަން ޑޮލަރު (11.5 ބިލިއަން ރުފިޔާ) ނެގި އެވެ. މި ސަރުކާރުން ދަރަނި ނަގައިގެން ހިންގަމުން އަންނަ އެންމެ ބޮޑެތި މަޝްރޫއުތަކަކީ ގުޅީފަޅު ބްރިޖު މަޝްރޫއު އާއި ހުޅުމާލޭގައި ހަދާ 4،000 ފްލެޓްގެ އިތުރުން ޕޯޓު ޕްރޮޖެކްޓެވެ.

ރައީސް ޔާމީންގެ ސަރުކާރުގެ ދަރަނި ހުރީ 39.6 ބިލިއަން ރުފިޔާގަ އެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ ބޮޑު ބައެއް ހޭދަކުރީ، ދެވަނަ ފިޔަވަހި ހިއްކައި، 7،000 ފްލެޓް އެޅުމާއި ވެލާނާ އިންޓަނޭޝަނަލް އެއާޕޯޓު ތަރައްގީ ކުރުމަށެވެ. އަދި ދަރުމަވަންތަ ހޮސްޕިޓަލް އެޅުމަށް ވެސް ބޮޑު ބައެއް ހޭދަކުރި އެވެ.

ފިނޭންސް މިނިސްޓަރު އިބްރާހިމް އަމީރު، "މިހާރު"ގެ "މެދުސަފުހާ" އަށް ވިދާޅުވީ، މި ސަރުކާރުގައި ދަރަނި އެހާ ބޮޑަށް އިތުރުވީ، ކޮވިޑާ ގުޅިގެން ދައުލަތުގެ އާމްދަނީ އެހާ ބޮޑަށް ދަށްވެ، ހަރަދުތައް ހަމަޖެއްސުމަށް ކޮންމެހެން ލޯނު ނަގަން މަޖުބޫރުވެގެން ކަމަށެވެ. އެ ލޯނުތައް ނުނެގި ނަމަ، ރައްޔިތުންނަށް ކޮވިޑްގައި ކުރި އަސަރު މާ ބޮޑުވާނެ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

"އެހެން ނޫން ނަމަ ދެން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އޮންނާނީ ދެ ގޮތެއް. އެއް ގޮތަކީ ކޮވިޑް އަހަރު [2020ގައި] 14 ބިލިއަން ރުފިޔާ އިން ވިއްސަކަށް ބިލިއަން ރުފިޔާ އަށް ބަޖެޓް ކުޑަކުރުން. އަޅުގަނޑުމެން އޭރު އަންދާޒާ ކުރީ އާމްދަނީ އަށް 30 ބިލިއަން ރުފިޔާ ލިބޭނެ ކަމަށް. އެކަމަކު ލިބުނީ 14 ބިލިއަން ރުފިޔާ. އޭގެ ތެރެއިން 11 ބިލިއަން ރުފިޔާ އަކީ ދައުލަތުގެ މުވައްޒަފުންގެ މުސާރަ އާއި ޕެންޝަނާއި ރިޓަޔާމެންޓް. އެ ކަންކަން އޭރު އެގޮތަށް ނުކުރި ނަމަ, ރާއްޖެ ހަމަ ޔަގީނުން ވެސް ބެންކްރަޕްޓް ވާނެ. އިގްތިސާދު އެއްކޮށް ފުނޑިގެން ދާނެ،" އަމީރު ވިދާޅުވި އެވެ.

"ޒަމާނުއްސުރެ އެގޮތަށް ސޭވް ކުރަމުން އައި ބައެއް ނޫން ރާއްޖެ އަކީ. ކުއްލިއަކަށް ދިމާވި ކަމެއް އެއީ. އަޅުގަނޑުމެން އެކަން މެނޭޖްކޮށްފައި އަމިއްލަ ފަރާތްތަކާއި ކުދި އަދި މެދުފަންތި އާއި ބޮޑެތި ވިޔަފާރިތަކަށް ވެސް ދަރަނީގެ ޑިފަމެންޓް ދީ, އަދި އަމިއްލަ އަށް ފައިސާ ހޯދައިގެން ލޯނު ދީ ހުރިހާ ކަމެއް ކޮށްގެން އެ އެންމެން ބޭތިއްބީ."

"އޭގެ ޑައުން ސައިޑް ރިސްކަކަށް މިއޮތީ ފައިންނޭންސަށް ދަތިތަކެއް އައުން. ދަރަނި ވެސް ޖީޑީޕީގެ ނިސްބަތުން 2020 ގައި 150 ޕަސެންޓަށް އަރައިގެން ދިޔަ."

އަމީރު ވިދާޅުވީ ވިސްނުން ހުރީ އިތުރު ދައުރެއް ލިބުނު ނަމަ، ދަރަނީގެ މުޅި މައްސަލަ ވަރަށް ބޮޑަށް ރޭވިގެން އިސްލާހު ކުރަން ކަމަށެވެ.

"ވަރަށް ގިނަ ކަންކަން ރޭވިން. އަޅުގަނޑު ދެކޭ ގޮތުގައި ފިސްކަލް ކޮންސޮލިޑޭޝަނަށް ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަން އެބަޖެހޭ. ޑެފިސިޓް ވެސް އެބަ ކުޑަކުރަން ޖެހޭ،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

އޮޑިޓް އޮފީހުން މަޖިލީހަށް 2020 ވަނަ އަހަރު ފޮނުވި އޮޑިޓް ރިޕޯޓުގައިވާ ގޮތުން ދައުލަތުގެ ދަރަނި ޖީޑީޕީގެ ނިސްބަތުން ހުންނަން ޖެހޭ ވަރަށް ވުރެ އިތުރުވާން ފެށީ 2016 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެންނެވެ. އަދި 2018 ވަނަ އަހަރު އެ އަދަދު 71 ޕަސެންޓުގައި ހުރުމަށްފަހު މިހާރު ދައުލަތުގެ ދަރަނި ހުރީ ޖީޑީޕީގެ ނިސްބަތުން 115 ޕަސެންޓުގަ އެވެ.

ޑެފިސިޓުން ތިން ބިލިއަން ކުޑަ ކުރުން ނޫން ގޮތެއް ނެތް

ފިނޭންސްގެ ތަފާސްހިސާބުތަކުން ފެންނަ ގޮތުން ކުރިއަށް އޮތް ތިން އަހަރު ދައުލަތުގެ ސީދާ ދަރަނި ހުރީ 26 ބިލިއަން ރުފިޔާ އެވެ. މިދިޔަ ދައުރުގެ ފުރަތަމަ އަހަރު ބަޖެޓު ޑެސިފިޓު ފެށީ ފަސް ބިލިއަން ރުފިޔާ އިންނެވެ. އެކަމަކު ދައުރު ނިމޭ މި އަހަރު އެ އަދަދު ގާތްގަނޑަކަށް 11.5 ބިލިއަން ރުފިޔާ އަށް އަރަ އެވެ. އެއީ ދެ ގުނަ އިތުރު އަދަދެކެެވެ. އަދި މިއީ ރާއްޖޭގެ އުފެއްދުންތެރިކަމުގެ ނިސްބަތުން 10.8 ޕަސެންޓެވެ.

ބަޖެޓު ޑެފިސިޓު އެހާ ބޮޑުވީ، ފާސް ކުރާ ބަޖެޓުގެ އިތުރުން އަހަރުގެ މެދު ތެރެއިން އިތުރު ހަރަދުތަކަށް ބަޖެޓުން ހޭދަކުރަން ޖެހި، އާމްދަނީން އެކަންކަން ހަމަޖެއްސޭނެ ގޮތެއް ނެތުމުންނެވެ. އަދި ހަރަދު ކުޑަކުރަން އަޅާ ފިޔަވަޅުތަކަށް ސީރިއަސް ނުވެވި، އެކަންކަން ތަންފީޒު ނުވާތީ އެވެ. ސަރުކާރުގެ ފިސްކަލް ޑިސިޕްލިނެއް ނެތުމުގެ ސަބަބުން، މިކަން ނުހިފިހެއްޓި އެއް އަހަރުން އަނެއް އަހަރަށް ދިޔައީ ގޯސްވަމުންނެވެ. އެހެންވެ، ކޮންމެ އަހަރަކު ވެސް ހަރަދުތައް ހަމަޖައްސަން އިތުރު ލޯނާއި ބޮންޑު ނުވަތަ މާލީ އެހެނިހެން އިންސްޓްރޫމަންޓްތައް މެދުވެރިކޮށް އޮންނަނީ ދަރަނި ނަގަން ޖެހިފަ އެވެ.

ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީގެ ޗީފް ފައިނޭންޝަލް ބަޖެޓް އެގްޒެކެޓިވް، އަހުމަދު ސަރުވަޝް އާދަމް ވިދާޅުވީ، ރާއްޖޭގެ ދަރަނީގެ ހާލަތުން ސަލާމަތް ވުމަށް އޮތް ހަމައެކަނި ހައްލަކީ، ޑެފިސިޓް ކުޑަކޮށް، ހަރަދު ކުޑަ ކުރަން އަޅާނެ ފިޔަވަޅުތަކަށް ފުރިހަމައަށް އަމަލު ކުރުން ކަމަށެވެ. އެކަން ނުކޮށްފި ނަމަ، ދަރަނި ދެއްކުމަށް ބޮޑެތި ގޮންޖެހުންތަކެއް ރާއްޖެ އަށް ކުރިމަތިވާނެ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ސަރުވަޝް ވިދާޅުވީ، ހަރަދުތައް ހަމަޖެއްސުމުގައި އެންމެ މުހިއްމު އެއް ކަމަކީ ރިކަރަންޓު ހަރަދު ލިބޭ އާމްދަނީ އިތުރުކުރުން ކަމަށެވެ. އެހެން ނަމަވެސް، ކޮވިޑަށް ފަހު، ވޭތުވެދިޔަ ތިން އަހަރު ވެސް އެކަން ބަޖެޓުގެ ތެރެއިން ހާސިލެއް ނުވި އެވެ. އެހެންވެ، މުވައްޒަފުންގެ މުސާރަ ދިނުމާއި ހިންގުމުގެ ހަރަދުތަކަށް ވެސް ޖެހުނީ ދަރަނި ނަގާށެވެ.

"އެކަން ހާސިލު ކުރަން ޓާގެޓަކީ ޕްރައިމަރީ ޑެފިސިޓް ފަސް ޕަސެންޓަށް ތިރި ކުރުން. ހަރަދަށް އޭރު ވިސްނީ ސަބްސިޑީ ރިޕޯމާއި އާސަންދަ ރީޕޯމާއި އެސްއޯއީ ރީޕޯމު. އެކަމަކު އިންތިހާބީ އަހަރަކަށްވީމަ އެކަން ނުވި،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

މި ވަގުތު ބަޖެޓުގެ ޑެފިސިޓް ހުރީ ޖީޑީޕީގެ ނިސްބަތުން އަށް ޕަސެންޓަށް ވުރެ މަތީގަ އެވެ. ސަރުކާރުގެ ބަޖެޓު ހެދުމުގެ މަސައްކަތުގައި އެންމެ އިސްކޮށް ހަރަކާތްތެރިވެ ވަޑައިގަންނަވާ ސަރުވަޝް ވިދާޅުވީ، މި އަހަރު ބަޖެޓުގައި ކަނޑައެޅި ކަންކަން ހާސިލު ނުވި ނަމަވެސް، ދެން އޮތް ގޮތަކީ ބޮޑެތި ކަންކަން ކޮށްގެން ހަރަދުތައް ކުޑަކުރުން ކަމަށެވެ.

"ސިޔާސަތުތަކަށް ބަދަލު ނުގެނެސް ދެނެއް ފިސްކަލް ސަސްޓެއިނެބިލިޓީއެއް ހާސިލެއް ނުވާނެ. ދެހާސް ސައްބީސް ވަނަ އަހަރުގެ ކުރިން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ރީފައިނޭންސް ކުރެވޭނެ ކަމުގެ އިތުބާރު ވެސް އުފެއްދޭނީ މިހާރުއްސުރެ ރަނގަޅު ފިސްކަލް ޕޮލިސީއެއް ހަދައި ޑިސިޕްލިން ހިފަހައްޓައިގެން. މިހާރު މިއޮތީ އިންޓްރެސްޓް ރޭޓު މަތިވަމުން އަންނަ ދުވަސްކޮޅެއް. މިހާރުއްސުރެ ފިޔަވަޅު އަޅައިގެން ރާއްޖޭގެ ރޭޓިން ރަނގަޅުކޮށް އިންވެސްޓަރުންގެ އިތުބާރު ހޯދޭނީ،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ބަޖެޓު ޑެފިސިޓް ކުޑަ ކުރެވެން މިހާރު އޮތް ހަމައެކަނި ގޮތަކީ، އާސަންދަ އަށް ކުރާ ހޭދައިން 270 މިލިއަން ރުފިޔާ އާއި ޖުމްލަ ސަބްސިޑީން 1.1-2.1 ބިލިއަން ރުފިޔާއާ ދެމެދުގެ އަދަދެއް ކަނޑާލައިގެންނެވެ. އެކަން ނުކޮށް ސަރުކާރަށް ދެން ގުޑާލެވޭނެ އެއްވެސް ގޮތެއް ނެތެވެ.

ރީ ފައިނޭންސިން އަށް ނުގޮސް ސަލާމަތެއް ނުވާނެ

ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީގެ ފިސްކަލް ރިޕޯޓުގައި ކުރިއަށް އޮތް ތިން އަހަރުގެ ދަރަނި ދެއްކުމަށް މުހިއްމު ކަންތައްތަކެއް ހިމަނާފައިވެ އެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ބޮޑުބައި ހޯދަން ނިންމާފައި ވަނީ ލޯނާއި ބޮންޑު ވިއްކައިގެންނެވެ. ދަރަނީގެ އެންމެ ބޮޑު އަހަރު، ދަރަނި އަދާ ކުރުމަށް ސޮވަރިން ޑިވެލޮޕްމެންޓް ފަންޑުން 3.8 ބިލިއަން ރުފިޔާ ހޭދަކުރާނެ ކަމަށް ވެސް ކަނޑައަޅާފައިވެ އެވެ. އަދި އެ އަހަރު ބޮންޑު ނޫނީ ސުކޫކުގެ ގޮތުގައި 3.8 ބިލިއަން ރުފިޔާ ވިއްކަން ވެސް ނިންމާފައިވެ އެވެ. އަދި އެ އަހަރުގެ ހަރަދުތައް ހަމަޖައްސަން 5.2 ބިލިއަން ރުފިޔާ ބޭރުން ލޯނުގެ ގޮތުގައި ވެސް ހޯދަން އަމާޒުކޮށްފައިވެ އެވެ.

އިގްތިސާދީ ދިރާސާކުރައްވާ އާތިފް ޝަކޫރު، "މިހާރު"ގެ "މެދުސަފުހާ" އަށް ވިދާޅުވީ، ދަރަނީގެ މައްސަލަ ހައްލު ކުރަން ރާއްޖެ އަށް ރީ-ފައިނޭންސިން ނުވަތަ ރީ ސްޓްރަކްޗަރަށް ނުގޮސް ހިންދަމާނުލެވޭނެ ކަމަށެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވީ، އެ ހާލަތަށް ނުގޮސް ސަލާމަތް ނުވާނެ މައިގަނޑު ސަބަބަކީ، ވޭތުވެދިޔަ އަހަރުތަކުގައި ހަރަދު ކުޑަ ނުކޮށް ދަރަންޏަށް ތައްޔާރުވެފައި ނެތުން ކަމަށެވެ.

"އިތުރު ގޮތަކަށް ހިޔެއް ނުވޭ އޮތްހެނެއް ކުރިމަތީގައި މިއޮތް ދަރަންޏަށް. އެހާ ވަރުގެ ގެޕެއް ނުފެނޭ. ދެން އޮންނާނީ ކުރިއަށް މިކަހަލަ ކަންކަމަށް ސަލާމަތްވުން،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

މި ސަރުކާރުގެ ވިސްނުމަކީ، 2026 އަންނަން ވާއިރަށް ރާއްޖޭގެ އިގްތިސާދު އެތައް ގުނައަކަށް ފުޅާކޮށް، އާމްދަނީ ލިބޭ ގޮތްތައް އިތުރު ކުރުން ކަމަށް، ރިޔާސީ އިންތިހާބުގެ ކެމްޕޭން ތެރޭގައި ރައީސް އިބްރާހިމް މުހަންމަދު ސޯލިހު ވިދާޅުވެފައި ވެ އެވެ. އެމަނިކުފާނު ތަކުރާރުކޮށް ވިދާޅުވަމުން ގެންދެވީ އެމަނިކުފާނުގެ ދެވަނަ ދައުރެއްގައި އިގްތިސާދު ދެ ގުނަ ކުރައްވާނެ ކަމާއި ދަރަންޏަކީ ދެން އަންނާނެ ސަރުކާރުގެ ބުރައަކަށް ނުވާނެ ކަމެވެ.

އެ ވާހަކަ، މި ރިޕޯޓަށް އަމީރު ވެސް ތަކުރާރު ކުރެއްވި އެވެ؛ އަދި ދެން އަންނަ ސަރުކާރަކަށް ވެސް 2026 ގެ ދަރަނި ދެއްކުން އެއީ އެހާ ބޮޑު މައްސަލައަކަށް ވެގެން ނުވާނެ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

"2026 އަށް ދާ އިރު ރާއްޖެ އަށް 2.5 ނުވަތަ ތިން މިލިއަން ޓޫރިސްޓުން އަންނަން ވާނެ. ރާއްޖޭގެ ގްރޯތު ޕްރޮސްޕެކެޓްސް ރަނގަޅު. އެއާ އެއްކޮށް ޓާގެޓަކަށްވީ، އެސްޑީއެފް ފަންޑުގައި 250 މިލިއަން ޑޮލަރުވަރު ހުންނަންވާނެ. އެ ފަންޑުގެ ސައިޒު 2026 އަށް ދާ އިރު ނުވަ ބިލިއަން ރުފިޔާއަށް އަރާނެ. މިހާރު ވެސް މި ޓާގެޓު ކުރަނީ އެ ފަންޑަށް ޑޮލަރު އިތުރު ކުރަން. އެއާ އެއްކޮށް ޖެހޭނީ ރީ- ފައިނޭންސް ހޯދަން މަސައްކަތް ކުރަން،" އަމީރު ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭނާ އަދި ވިދާޅުވީ، ދަރަނީގެ މައްސަލަ ހައްލު ކުރުމަށް، މާކެޓު ގަބޫލު ނުކުރާ ގޮތަކަށް ދައުލަތުގެ ދަރަނި ރީސްޓްރަކްޗާ ކުރުމަކީ އެއްވެސް ހާލެއްގައި އޭނާ ކުރައްވާނެ ކަމެއް ނޫން ކަމަށެވެ. އެއީ ރާއްޖޭގެ ޕްރައިވެޓް ސެކްޓަރަށް އަދި ރާއްޖޭގެ އިންވެސްޓް ކުރަން ތިބި މީހުންނަށް ވެސް ލިބޭނެ ގެއްލުމެއް ކަމަށް ވިދާޅުވި އެވެ.

"ޑެޓް ރީސްޓްރަކްޗަރިންނަށް ދިއުމަކީ އަމިއްލަ ގަބޫލު ކުރުން ބަނގުރޫޓުވީ ކަމަށް. އެ ހިސާބުން ޕްރައިވެޓް އިންވެސްޓާސް ވެސް، އިގްތިސާދަށް ވެސް ދަތިތައް ކުރިމަތިވާނެ. އެކަމުން އަރައިގަންނަން އަހަރުތަކެއް ވާނެ،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ދަރަނި ދައްކަން އާ ސަރުކާރު ތައްޔާރުތަ؟

އާ ސަރުކާރުގެ ވިސްނުމަކީ ވެސް ދަރަނި އަދާކުރަން އިގްތިސާދުގެ ތެރެއިން ފައިސާ ހޯދުމެވެ. އިންތިހާބީ ރައީސް ވިދާޅުވީ، އެންމެ ބޮޑު އިސްކަމެއް ދެއްވާނީ، އިގްތިސާދު ފުޅާކޮށް ވީހާ ވެސް ބޮޑެތި މަޝްރޫއުތަކަށް ފުރުސަތު ދެއްވަން ކަމަށެވެ.

"އިންވެސްޓްމެންޓް ބޭންކެއް ގެންނަން އެންމެ ފުރަތަމަ ދުވަހުން ފެށިގެން މަސައްކަތް ކުރާނަން،" މުއިއްޒު، "މިހާރު"ގެ "މެދުސަފުހާ" އަށް ވިދާޅުވި އެވެ.

އެމަނިކުފާނު ވިދާޅުވީ، ސޮވެރިން ޑިވަލޮޕްމެންޓް ފަންޑު (އެސްޑީއެފް) މިހާރަށް ވުރެ ބޮޑު ކުރުމަށް، ޑޮލަރު އެއަށް އިތުރަށް ޖަމާކުރެވޭނެ ގޮތްތައް ހޯއްދަވާނެ ކަމަށެވެ. އަދި ވިދާޅުވީ، އެ ފަންޑު ބޮޑު ކުރުމަށް އެކުއިޒަން ކޮސްޓް ފަދަ ޑޮލަރުން ވަންނަ އާމްދަނީތައް ވެސް އެސްޑީއެފަށް ލުމުގެ ވިސްނުން ގެންގުޅުއްވާ ކަމަށެވެ.

މުއިއްޒު ވިދާޅުވީ، ދަރަނި އަދާކުރަން ރީފައިނެންސިން އަށް ދިޔަ ނަމަވެސް، އެއީ އެންމެ ފުރަތަމަ އޮޕްޝަން ނޫން ކަމަށެވެ. ރާއްޖޭގެ ދަރަނީގެ ހާލަތުން އަރައިގަތުމަށް ޓޫރިޒަމް ސެކްޓާ މިހާރަށް ވުރެ ފުޅާ ކުރުމަށް ވެލާނާ އިންޓަނޭޝަނަލް އެއާޕޯޓުގެ މަސައްކަތް ނިންމުމަކީ އެމަނިކުފާނު އެންމެ ބޮޑު އިސްކަމެއް ދެއްވާނެ ކަމެވެ.

"ރީފައިނޭންސް ކުރުން ފުރަތަމަ އޮޕްޝަނަކަށް ނުވާނެ. އިގްތިސާދުގެ ތެރެއިން ޖާގަ ހޯދުމަށް އެންމެ ބޮޑު އިސްކަމެއް ދޭނީ. ރީޕައިނޭންސް ކުރަން ޖެހިއްޖެ ނަމަ އެކަން ވެސް ކުރާނީ. އެކަމަކު ބޭނުމެއް ނޫން ފުރަތަމަ ދުވަހު ނުކުމެ އެކަން ކުރާކަށެއް،" މުއިއްޒު ވިދާޅުވި އެވެ.

އާމްދަނީ ހޯދޭނެ ގޮތްތައް އިތުރު ކުރުން، ބަޖެޓު ހަރަދުތައް ހަމަޖެއްސުމަށް ލޯނާއި އިތުރު ދަރަނި ހޯދަން ނުޖެހި، ކުރިއަށް މި އޮތް ބޮޑު ދަރަނީގެ އަހަރުތަކަށް ފައިސާ ލިބޭނެ އެވެ. ކުރިއަށް މިއޮތް ތިން އަހަރުގެ ބަޖެޓު ރޭވުމުގައި ވެސް އޮތް އެންމެ ބޮޑު ގޮންޖެހުމަކީ ދައްކަން ޖެހޭ ދަރަނި އަދާކުރާނެ ގޮތްތައް ހޯދުމެވެ. ދުނިޔޭގެ މާކެޓަށް ބަލާ އިރު ވެސް ލޯނާއި ބޮންޑްގެ އިންޓްރެސްޓް ރޭޓު ހުރީ ވަރަށް މަތީގަ އެވެ. އަދި އެ ފައިސާ ހޯދުމަށް އުނދަގޫތަކެއް ވެސް މިހާރު އެބަހުއްޓެވެ. އެހެންވެ، ދަރަނިން ސަލާމަތްވުމަށް ރާއްޖެ އަށް އޮތް ފުރުސަތަކީ، ހަރަދު ކުޑަކޮށްގެން ކެތްތެރިވެގެން ތިބުމެވެ. -- އެއީ މައްސަލައެއް ވެސް ނޫނެވެ!