މަރުމަތީގައި ބުނާ ބަސް: ތާރީހީ ބޮޑު ނިންމުމެއް!

މާލޭގައި ތޫނު އެއްޗެހިން ހަމަލާދީ ސ. ހިތަދޫ ވަރުދީގޭ އަހުސަން ބަޝީރުގެ ކަރަށް ތޫނު އެއްޗަކުން ދިން ހަމަލާއަށްފަހު ހޮސްޕިޓަލަށް އޭނާ ގެންދަން އެހީވި މީހާ ގާތު އޭނާ ބުނީ ހަމަލާދިން މީހާގެ ނަމެވެ. ލިބިިފައިވާ ޒަހަމްތަކުގެ ސަބަބުން ހަށިގަނޑުން ގިނަ އަދަދެއްގެ ލޭ ބޭރުވެ، ހޮސްޕިޓަލްގައި މަރާ ހަނގުރާމަ ކުރަމުންދިޔަ ވަގުތު އެތަނަށް ދިޔަ ފުލުހެއްގެ ގާތުގައި ވެސް، ވަރަށް އުނދަގުލުން ވާހަކަ ދައްކަމުން އަހުސަން ބުނީ އޭނާއަށް ހަމަލާދިން މީހާ އާއި އެކަމުގައި ބައިވެރިވި މީހާގެ ނަމެވެ.

މީގެ 10 އަހަރު ކުރިން ހިނގި އެ ހާދިސާގައި ތަހުގީގަށް ބަޔާނެއް ނުދެވެނީސް، އަހުސަން މަރުވުމުން ދައުލަތުން ބޭނުންކުރީ އޭނާ މަރު މަތީގައި ބުނި އެ ބުނުމެވެ. އެ މައްސަލާގައި ދެ މީހެއްގެ މައްޗަށް ކުރި ދައުވާގައި ދަށު ކޯޓުން އެ މީހުން މިނިވަންވީ އަހުސަން މަރުގެ ތުންފަތް މަތީގައި އޮވެގެން އެ ބުނި ބުނުމަށް ރިއާޔަތް ނުކުރެވޭނެ ކަމަށް ބުނެ އެވެ. ދަށު ކޯޓުން ނިންމީ މަރު މަތީގައި އޭނާ ދެއްކި ވާހަކަތައް އެހެން މީހަކު ކިޔައި ދިނުމަކީ ހެކިބަހެއް ކަމަށް ނުބެލެވޭނެ ކަމަށެވެ.

އޭގެފަހުން، 2015 ގައި އައްޑޫގައި ތޫނު އެއްޗަކުން ހަމަލާދީ މަރާލި މީހެއްގެ މައްސަލާގައި ވެސް، އޭނާ މަރު މަތީގައި އޮވެގެން އެހެން މީހުން ކައިރީގައި ދެއްކި ވާހަކަތައް ހެކީގެ ގޮތުގައި ކޯޓަށް ހުށަހެޅި އެވެ. އެ މައްސަލާގައި، ކުށް ސާބިތުނުވެ ސަލާމަތްވެގެން ދިޔައީ މި އަހަރު އެވެ. އެހެން ނަމަވެސް، އަހުސަންގެ މަރުގެ މައްސަލާގައި އޭނާ މަރުގެ ތުންފަތް މަތީގައި އޮވެގެން ދެއްކި ވާހަކަތައް ހައި ކޯޓުން ބަލައިގަނެ، ކުށް ސާބިތުވާ ކަމަށް ދާދިފަހުން ކުރި ހުކުމަކީ ރާއްޖޭގައި އެފަދަ ހެއްކެއް ބަލައިިގަތް ފުރަތަމަ ފަހަރެވެ.

މަރުގެ ތުންފަތް މަތީގައި އޮންނަ މީހާ ދޮގެއް ނަހަދާނެ

"މަރުގެ ތުންފަތް މަތީގައި އޮންނަ މީހަކު ދޮގެއް ނަހަދާނެ" ކަމަށް ބުނާ ގާނޫނީ އުސޫލެއް އޮވެ އެވެ. އެއީ މަރުމަތީގައި އޮވެގެން އެހެން މީހަކަށް އޭނާ ކިޔައިދޭ ކިޔައިދިނުމަކީ ތެދެއް ކަމަށް ގަބޫލުކޮށް، އެ ވާހަކަތައް ހެކީގެ ގޮތުގައި ބަލައިގަތުމަށް އޮންނަ ގާނޫނީ އުސޫލެކެވެ. އެހެންވެ، މަރާ ހަނގުރާމަ ކުރަމުންދާ މީހަކު އޭނާ މަރުވުމުގެ ސަބަބާ ގުޅޭގޮތުން އެހެން މީހަކަށް ކިޔައިދޭ ކިޔައި ދިނުމަކީ "ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަން" އެވެ. އެހެންވުމުން އާންމުކޮށް ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަން ބޭނުން ކުރަނީ މަރުގެ މައްސަލަތަކުގަ އެވެ.

ހައި ކޯޓުގެ ހުކުމުގައިވާ ގޮތުން އިސްލާމީ ޝަރީއަތުގެ ދަށުން މަރު ސާބިތު ކުރެވޭނީ ހަމައެކަނި ހެކިންގެ ހެކިބަހުން ނޫން ކަމަށާއި ކަމެއް ސާބިތުވުމަށް ބާރުދޭ ކޮންމެ ގަރީނާއަކަށް ވެސް ރިއާޔަތް ކުރެވޭނެ އެވެ. އަދި ރާއްޖޭގެ ހެއްކާބެހޭ ގާނޫނު އޮންނަ ގޮތުން ވެސް، މައްސަލައާ ގުޅުން ހުންނަ ކޮންމެ ކަމަކީ ވެސް އަސްލު މައްސަލައާ ގުޅުވާލެވޭނެ ކަމެއް ކަމަށް އެ ހުކުމުގައިވެ އެވެ. އެހެންވެ، ކުރިއަރާފައިވާ ގައުމުތަކެކޭ އެއްގޮތަށް، ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަން މަރުގެ މައްސަލަތަކުގައި ގަބޫލު ކުރެވޭނެ ކަމަށް އެ ހުކުމުގައިވެ އެވެ.

"ހެއްކާބެހޭ މި އުސޫލު ބަލައިގަތުމުގެ ތަރަހައަކީ މަރުވެދާނެ ކަމުގެ އިންތިހާއީ ހާލަތުގައި މި ދުނިޔޭގެ ހަޔާތާ މެދު އެއްވެސް މިންވަރެއްގެ އުއްމީދެއް ނެތި، ދޮގު ހެދުމުގެ ހިތްވަރު މުޅިން ކެނޑި، ތެދު ބަހުން ވާހަކަ ދެއްކުމުގެ ބާރު އޭނާގެ ސިކުނޑީގައި ހިނގައިގެންފައިވާ ވަގުތެއްގައި ބުނާ ބަހަކަށް ވާތީ." ހުކުމުގައިވެ އެވެ.

އިސްތިސްނާ ގޮތެއްގައި ބަލައިގަނެވޭ ހެއްކެއް

އާންމު އުސޫލުން ކޯޓެއްގައި ހެކިބަސް ދެވޭނީ އެ މީހަކަށް އަމިއްލަ ފެނުނު މަންޒަރަކާ ގުޅިގެންނެވެ. އެކަމަކު ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަންގައި މަރުވި މީހާ ކިޔައިދޭ ކިޔައި ދިިނުމުގައި މައްޗަށް ބިނާކޮށް، ކޯޓުގައި ހެކިބަސް ދެނީ އެހެން މީހެކެވެ. އެހެންވެ، ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަން ހިމެނެނީ އިވުނު އަޑުގެ ހެކިބަސް (ހިއަސޭ އެވިޑެންސް) ގެ ތެރޭގަ އެވެ. އަދި މީހަކު ބުނާ ބުނުމެއްގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް ދޭ ހެކިބަހުގެ ސައްހަކަން ކަށަވަރު ކުރެވޭނެ ގޮތެއް ނޯންނާތީ ހިއަސޭ އެވިޑެންސް ގިނަ ގައުމުތަކުގައި ބަލައިގަންނަނީ ހާއްސަ ހާލަތްތަކުގަ އެވެ.

ފަނޑިޔާރު މުހައްމަދު ނިޔާޒް ރިޔާސަތު ބެލެހެއްޓެވި ބެންޗުން އިއްވެވި އެ ހުކުމުގައިވަނީ ހިއަސޭ އެވިޑެންސްގައި ހެކިބަހުގެ ތެދުކަން ކަށަވަރު ކުރުމުގެ ފުރުސަތު ނޯންނާތީ އެފަދަ ހެކި އާންމު އުސޫލުން ގިނަ ގައުމުތަކުގައި ބަލައިނުގަތަސް، އިސްތިސްނާ ގޮތެއްގައި ބަލައިގަނެވިދާނެ ކަމަށެވެ. އަދި ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަނަކީ ވެސް ހިއަސޭ އެވިޑެންސްގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ހެއްކަކަށް ވާއިރު، ގިނަ ގައުމުތަކުން ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަން ބަލައިގަންނަނީ އެ އިސްތިސްނާގެ ތެރެއިން ކަން ކަމަށް އެ ހުކުމުގައިވެ އެވެ.

"އާންމު އުސޫލުން އެއީ އިވުނު ކަމަށް ބުނާ ހެކިބަހަކަށް ވެގެންދާނެ. ނަމަވެސް މި ހާލަތުގައި އިވުނު ކަމަށް ބުނާ ހެކިބަސް ބަލައިނުގަތުމުގެ އާންމު އުސޫލަށް އިސްތިސްނާއެއް ދީ، މަރުގެ ތުންފަތް މަތީގައިވާ މީހާ ބުނާ ބަސް ނުވަތަ ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަން ހެކީގެ ގޮތުގައި ކޯޓަށް ބަލައިގަނެވޭނެ ކަމަށް ކޯޓުތަކުން ބަލައިގެންފައިވޭ." އެ ހުކުމުގައިވެ އެވެ.

ހިއަސޭ އެވިޑެންސް އިސްތިސްނާ ގޮތެއްގައި ގަބޫލު ކުރެވޭނެ މިސާލެއްގެ ގޮތުން ހައި ކޯޓުގެ ހުކުމުގައި ފާހަގަކުރީ އިނގިރޭސިވިލާތުގައި ގެއެއްގެ ތެރޭގައި ފިރިހެނަކު އޭނާގެ އަނބިމީހާ މަރާލި މައްސަލަ އެކެވެ. އެ މައްސަލާގައި، އެ އަންހެން މީހާ މަރުވުމުގެ ކުރިން ކޯލް އޮޕަރޭޓަރަކަށް ގުޅުމަށްފަހު ފުލުހުންނަށް ގުޅައިދޭން އެދުނެވެ. އެކަމަކު ފުލުހުންނަށް ގުޅައިދެވުމުގެ ކުރިން ފޯން ކެނޑުނީ އެވެ. ފަހުން ފުލުހުން އެ ގެއަށް ދިޔައިރު ފެނުނީ ޒަހަމްތަކަކާ އެކު މަރުވެފައި އޮތް އަންހެނެކެވެ.

އަންހެން މީހާގެ ފިރިމީހާ ބުނާގޮތުން އޭނާ މަރުވީ ގޭތެރޭގައި ދިމާވި ކޮންމެވެސް އެކްސިޑެންޓެއްގަ އެވެ. އެކަމަކު ކޯޓުން ނިންމީ އަންހެން މީހާ ހާސްވެފައި ހުރެ، އޮޕަރޭޓަރަށް ގުޅައި، ފުލުހުންނަށް ގުޅަން އެދުނު އެދުމަކީ ފިރިމީހާ ގަސްދުގައި އޭނާ މަރާލި ކަމަށް ބާރު ލިބޭ ހިއަސޭ އެވިޑެންސް ހެއްކެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ. އެހެންވެ، އެ އުސޫލުން މިފަދަ މައްސަލަތަކުގައި ވެސް ހިއަސޭ އެވިޑެންސް ގަބޫލު ކުރެވޭނެ ކަމަށް ހައި ކޯޓުގެ ހުކުމުގައިވެ އެވެ.

ހައްދުގެ މައްސަލަތަކުގައި ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަން

އިސްލާމީ ޝަރީއަތުގައި ހައްދު ކަނޑައެޅޭ ކުށްތައް އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތް މިންވަރަށް ސާބިތުވާން ޖެހެ އެވެ. އަދި އިސްލާމީ ޝަރީއަތުގައި އާންމު އުސޫލަކީ މަރު ސާބިތު ކުރެވެނީ މަންޒަރު ދުށް މީހުން ހެކިބަހުންނެވެ. އެހެންވީއިރު، ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަން ފަދަ ހެކިތަކަށް ބުރަދަން ދީގެން މަރުގެ ކުށްތައް ސާބިތު ކުރެވިދާނެތޯ އެއީ އުފެދިދާނެ ސުވާލެކެވެ. އަހުސަންގެ މަރުގެ މައްސަލާގައި ހައި ކޯޓުގައި މި ބަހުސް ވަރަށް ބޮޑަށް ކުރި އެވެ. މި ސުވާލަށް ވެސް ހައި ކޯޓުގެ ހުކުމުގައި ވަރަށް ތަފްސީލުކޮށް ޖަވާބު ދީފައިވެ އެވެ.

ހައި ކޯޓުގެ ހުކުމުގައިވަނީ އިސްލާމީ ޝަރީއަތުގައި ހައްދު ކަނޑައެޅޭ ކުށްތައް އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތި ސާބިތުވާން ޖެހޭ ކަމަށް އޮންނަ އޮތުމަކީ ހަމައެކަނި މަންޒަރު ދުށް މީހުންގެ ބަހުން ކުށް ސާބިތު ކުރުން ނޫން ކަމަށެވެ. އަދި އިސްލާމީ ޝަރީއަތުގައި ގަރީނާއަކީ ވެސް އިސްލާމީ ޝަރީއަތުގައި ބަލައިގަނެވޭނެ ހަރުދަނާ ވަސީލަތެއް ކަމަށާއި ހަމައެކަނި މަންޒަރު ފެންނަ މީހުންގެ ހެކިބަހަށް ރިއާޔަތް ކުރުމަކީ މީހުން މެރުން ފަދަ ކުށްތައް އާންމުވެގެންދާނެ ސަބަބެއް ކަމަށް އެ ހުކުމުގައިވެ އެވެ.

"ލޮލަށް ކަމެއް ފެނިފައި ނުވުމަކީ އަދި ތަޖްރިބާ ކުރެވިފައި ނުވުމަކީ ފިގްހީ އުސޫލުން ހެކި ވަޒަން ކުރުމުގައި އެކަމެއް ޔަގީން ނުވާ ކަމަށް ބުނެވޭނެ ސަބަބެއް ނޫން. މިގޮތަށް ބުނާ ނަމަ، އެ ދެވެނީ ވަރަށް ހަނި ތަރުޖަމާއެއް. އެއީ މީހުން މެރުމަށް ދެވޭ ދައުވަތަކަށް ނޫނީ ވެގެން ނުދާނެ." ހުކުމުގައިވެ އެވެ.

ހުކުމުގައިވާ ގޮތުން ޝަރުއީ އުސޫލުތަކާ ޚިލާފަށް ގަރީނާތަކަށް އެކަނި ރިއާޔަތް ކުރުމަކީ ގޯހެކެވެ. އެކަމަކު ހަރުދަނާ ގަރީނާތަކެއް ފެންނަން ހުއްޓާ އެއަށް ރިއާޔަތް ކުރުމެއް ނެތި މައްސަލަތައް ނިންމަން ފަށައިފި ނަމަ، ގިނަ ބައެއްގެ ހައްގުތަކާ މެދު އިހުމާލުވެވޭނެ ކަމަށާއި އިސްލާމީ ޝަރީއަތުގައި ވެސް ބައެއް ކަންކަން ސާބިތު ކުރުމުގައި ގަރީނާއަށް ރިއާޔަތް ކޮށްފައި ހުރި ކަމަށް އެ ހުކުމުގައިވެ އެވެ. އަދި ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަނަކީ ޕާކިސްތާން ފަދަ އިސްލާމީ ގައުމުތަކުގައި ވެސް ގަބޫލުކުރާ ހެއްކެއް ކަމަށް އެ ހުކުމުގައިވެ އެވެ.

މަރުގެ ތުންފަތް މަތީގައި އޮންނަ މީހާ ދައްކާ ވާހަކަތައް ކޯޓަށް ބަލައިގަނެވޭ ގޮތަށް، ޑައިން ޑިކްލަރޭޝަން ހެކީގެ ގޮތުގައި ރާއްޖޭގައި ބަލައިގަންނަން ފެށުމަކީ ތާރީޚީ ބަދަލެކެވެ. މިއީ މީހުން މެރުން ފަދަ ނުރައްކާތެރި ޖަރީމާތައް ހިންގާ މީހުންނަށް އަދަބު ނުލިބި، ސަލާމަތްވުން ހުއްޓުވަން އެޅުނު ބޮޑު ފިޔަވަޅެކެވެ.