މައުމޫން ހަމީދުގެ ދެ ހުށަހެޅުން، މުހިންމު ބަދަލަކަށް ވެދާނެ

ރާއްޖޭގެ އިންތިޚާބީ މަގާމުތަކާ މެދު އަބަދުވެސް ރައްޔިތުންގެ ޝަކުވާ ބޮޑެވެ. އިންތިޚާބުތަކުގައި ގާބިލް ކެންޑިޑޭޓުންނަށް ވުރެ ސިޔާސީ ޕާޓީތަކުގެ ފިކުރުގެ ކެންޑިޑޭޓުން ގިނަވުމާއި މަގާމަށް އިންތިޚާބު ވުމަށް ފަހު ރައްޔިތުން ލާބައަށް މަސައްކަތް ނުކުރާ ކަމުގެ ޝަކުވާއަކީ ގާނޫނު އަސާސީ އައި ފަހުން ވޭތުވެދިޔަ ނުވަ ވަރަކަށް އަހަރު ތެރޭގައި ވެސް ނިމުމެއް ނައި ޝަކުވާތަކެވެ.

މިކަމަށް ހައްލެއް ގެންނަން ގާނޫނީ ވަކީލް މައުމޫން ހަމީދު ހުށަހެޅުއްވަނީ ދެ ޚިޔާލެކެވެ. ސިޔާސީ ބައެއް ބޭފުޅުން މައްސަލަތަކުގައި ވެސް މަސައްކަތް ކުރައްވާ މައުމޫން މިދިޔަ ހަފުތާގައި ވަނީ އެ ދެ ޚިޔާލުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް، ގާނޫނުއަސާސީއަށް ގެންނަން ފެންނަ އިސްލާހެއްގެ ގޮތަށް ދެ ޑްރާފްޓެއް އާންމު ކުރައްވައިފަ އެވެ. މިއީ މީގެ އަހަރުތަކެއް ކުރިން އޭނާ ތައްޔާރުކުރެއްވި ދެ ޑްރާފްޓެވެ.

މައުމޫންގެ އެއް ޚިޔާލަކީ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާ އާއި ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެމްބަރުން އިންތިޚާބު ކުރާއިރު، ކުރިމަތިލާ ކެންޑިޑޭޓުންނަށް ތާއީދު ނުކުރާ ނަމަ އެކަން ވޯޓުން ދައްކުވައި ދިނުމުގެ ފުރުސަތު ރައްޔިތުންނަށް ދިނުމެވެ. ދެވަނަ ޚިޔާލަކީ މަޖިލިސް މެމްބަރުން އިންތިޚާބުވުމަށް ފަހު، ޒިންމާ އަދާނުކުރާ ކަމަށް އެ ދާއިރާއެއްގެ ރައްޔިތުންނަށް ގަބޫލުކުރެވޭ ނަމަ، އެ މެމްބަރަކު އެ މަގާމުގައި ބަހައްޓަން ފެނޭތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ ބެލުމަށް ރައްޔިތުންގެ ފެންނަ ނުފެންނަ ވޯޓަކަށް ދެވޭ ގޮތް ހެދުމެވެ.

ކެންޑިޑޭޓުންނަށް ތާއީދު ނުކުރާ ނަމަ ވޯޓުގައި ނޫނެކޭ ބުނެ، އާ އިންތިޚާބަކަށް ދިއުން

ކުރިމަތިލާ ކެންޑިޑޭޓުންނަށް ތާއީދު ނުކުރާ ނަމަ، ކެންޑިޑޭޓުންނަށް "ނޫނެކޭ" ބުނެ ވޯޓު ލުމުގެ ހައްގު ރައްޔިތުންނަށް ދިނުމަށް މައުމޫން ތައްޔާރުކުރެއްވި ޑްރާފްޓްގައި އޮތީ ރިޔާސީ އިންތިޚާބާއި މަޖިލިސް އިންތިޚާބަށް ކުރިމަތިލާ އެއްވެސް ކެންޑިޑޭޓަކަށް ތާއީދު ނުކުރާ ނަމަ އެގޮތަށް ވޯޓު ދިނުމުގެ ފުރުސަތު ރައްޔިތުންނަށް ދިނުމެވެ. އެގޮތުން، އިންތިޚާބުގައި ގިނަ މީހުން ވޯޓު ދިނީ އެއްވެސް ކެންޑިޑޭޓަކަށް ތާއީދު ނުކުރާ ކަމަށް ވާ ނަމަ، އާ ކެންޑިޑޭޓުންނާ އެކު އަލުން އިންތިޚާބު ބާއްވަން އޭގައިވެ އެވެ.

މައުމޫން ވިދާޅުވި ގޮތުގައި އެ ބަދަލު ގެންނަން ހުށަހެޅުމުގެ އެންމެ ބޮޑު ބޭނުމަކީ އިންތިޚާބުތަކަށް ނެރެނީ ރައްޔިތުން ބަލައިގަންނަ ކެންޑިޑޭޓުންނަށް ހަދަން ބާރު އެޅުމެވެ. އަމިއްލަ ގޮތުން ކުރިމަތިލާ މަދު ކެންޑިޑޭޓުންތަކެއް ފިޔަވައި، ގިނައީ ޕާޓީތަކުން ނެރޭ ކެންޑިޑޭޓުން ކަން ފާހަގަކުރައްވައި، މައުމޫން ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ޕާޓީއަކުން ނެރެނީ ރައްޔިތުން އެންމެ ހިތްހަމަޖެހޭ ކެންޑިޑޭޓަށް ނުވުމުގެ ފުރުސަތު އެބަ އޮތެވެ.

"މިސާލަކަށް ޕާޓީއަކުން ކެންޑިޑޭޓަކު ނެރޭނީ އެ ޕާޓީއެއްގެ ތެރޭގައި އޮންނަ އުސޫލުތަކެއްގެ ތެރެއިން. އެގޮތަށް ނެރޭ ކެންޑިޑޭޓަކު ނުވެދާނެ އެ ޕާޓީގެ ގިނަ މެމްބަރުން އެހާ ހިތްހަމަޖެހޭ ކެންޑިޑޭޓަކަށް. އަދި އެއްވެސް ޕާޓީއަކާ ނުގުޅޭ މީހުން ވެސް އެބަ ތިބި،" މައުމޫން ވިދާޅުވި އެވެ.

"އެހެންވީމަ ކެންޑިޑޭޓުން ކަމުނުދަންޏާ ރައްޔިތުންނަށް އެބަ އޮންނަން ޖެހޭ ކަމުނުދެޔޭ ބުނުމުގެ ފުރުސަތު. އޭރުން ޕާޓީތަކަށް ވެސް އަލުން މަޖުބޫރުވާނެ ރަނގަޅު ކެންޑިޑޭޓުން އިންތިޚާބުތަކަށް ނެރެން. މީގައި ކޮންމެ ގޮތެއް ވިޔަސް، ރައްޔިތުންގެ ހައްގު އެއީ ކޮމްޕްރޮމައިޒް ނުކުރެވޭނެ އެއްޗެކޭ އަޅުގަނޑު ފާހަގަކޮށްލަން ބޭނުންވަނީ."

ރާއްޖޭގެ އިންތިޚާބީ ނިޒާމުގައި އެ ފުރުސަތެއް މިހާރަކު ނޯވެ އެވެ. އޮންނަނީ ހަމައެކަނި ތާއީދުކުރާ ކެންޑިޑޭޓުުގެ ނަމާ ދިމާލުގައި ފާހަގަ ޖެހުން އެކަންޏެވެ. ތާއީދު ނުކުރާ ނަމަ އެކަން ހާމަކުރުމުގެ ފުރުސަތެއް ވެސް ނެތެވެ. އެކަން ބަދަލުކުރަން ޖެހޭ ކަމަށް މައުމޫން ދެކެވަޑައިގަންނަވަ އެވެ.

"މިހާރު އެ ފުރުސަތު ނެތީމަ މިވާ ގޮތަކީ ބާތިލް ވޯޓަކަށް މިވަނީ. ބާތިލްވީމަ އެ ވޯޓެއް ނުގުނޭ،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

މައުމޫންގެ މި ޚިޔާލަކީ ކުރިއަރާފައިވާ އެހެން ގައުމުތަކުގައި ވެސް މިހާރު އޮތް ނިޒާމެކެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން އިންޑިއާ އާއި އެމެރިކާގެ ބައެއް ސްޓޭޓްތަކާއި ސްޕެއިންނާއި ފިންލެންޑާއި ގްރީސް އަދި ސްވިޑްން ފާހަގަކޮށްލެވެ އެވެ. މި ގައުމުތަކުގައި ބާއްވާ އާންމު އިންތިޚާބުތަކުގައި ކުރިމަތިލާ ކެންޑިޑޭޓުންގެ ނަންތަކުގެ އިތުރުން، ވޯޓު ކަރުދާހުގެ ތިރީގައި (ނަން އޮފް ދި އެބަވް ނުވަތަ ނަން އޮފް ދީޒް ކެންޑިޑޭޓް ފަދަ އިބާރާތަކުން) ޖަހާފައި އިތުރު ގޮޅިއެއް އޮންނާނެ އެވެ. އެއީ ކުރިމަތިލި އެއްވެސް ކެންޑިޑޭޓަކަށް ތާއީދު ނުކުރާ ނަމަ ފާހަގަ ޖަހާ ގޮޅި އެވެ.

މިހާރު މި ނިޒާމު އޮންނަ ގައުމުތަކުގައި ދެ ގޮތަކަށް އަމަލު ކުރެ އެވެ. ބައެއް ގައުމުތަކުގައި އޮންނަނީ، މައުމޫން ހުށަހެޅުއްވި ފަދައިން، އަލުން އިންތިޚާބެއް ބޭއްވުމެވެ. މާނައަކީ ގިނަ މީހުން ވޯޓު ދިނީ ކުރިމަތިލި އެއްވެސް ކެންޑިޑޭޓަކަށް ތާއީދު ނުކުރަން ކަމަށް ވާ ނަމަ، އާ އިންތިޚާބެއް ބާއްވާން ޖެހޭނެ އެވެ. އަލަށް ބާއްވާ އިންތިޚާބުގައި ކުރިން ވާދަކުރި އެއްވެސް ކެންޑިޑޭޓަކަށް ބައިވެރިއެއް ނުވެވޭނެ އެވެ. އެހެންވުމުން ޕާޓީތަކުން ވިޔަސް އަދި އަމިއްލަ ގޮތުން ވެސް އާ އިންތިޚާބަށް ނެރެން ޖެހޭނީ އާ ކެންޑިޑޭޓުންތަކެކެވެ. ބައެއް ގައުމުތަކުގައި ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގައި ވެސް މިގޮތަށް ވޯޓު ދެވެ އެވެ.

އަނެއް ބައި ގައުމުތަކުގައި މިއީ ހަމައެކަނި ރަމްޒީ ކަމެކެވެ. މާނައަކީ ގިނަ މީހުން ވޯޓު ދިނީ އެއްވެސް ކެންޑިޑޭޓަކަށް ތާއީދު ނުކުރަން ކަމަށް ވިޔަސް، އާ އިންތިޚާބަކަށް ދާކަށް ނުޖެހެ އެވެ. އޭގެ ބަދަލުގައި ދެވަނަ އަށް އެންމެ ގިނަ ވޯޓު ލިބުނު ކެންޑިޑޭޓަކު ހޮވުނީ ކަމަށް ބަލަނީ އެވެ. އަވަށްޓެރި އިންޑިއާ އާއި އެމެރިކާގެ ނެވާޑާ ސްޓޭޓްގައި އޮންނަނީ އެގޮތަކަށެވެ. އެކަމަކު އުސޫލު އެހެން އޮތަސް، ލިބޭ ފައިދާއަކީ ރައްޔިތުންގެ ބަސް ވޯޓުން ހާމަކުރެވުމެވެ.

މިފަދަ ނިޒާމެއް ގެންނަ ނަމަ، މީގެ އަނެއް ކޮޅަށް ވެސް ވިސްނާލުން މުހިންމެވެ. މިގޮތަށް ބަދަލު ގެނައުމުން ކޮންމެ ފަހަރަކު އާ އިންތިޚާބެއް ބާއްވަން ޖެހޭ ހިސާބަށް ދާ ނަމަ، އޭގެ ސަބަބުން ނިކުމެދާނެ މައްސަލަތަކެވެ. މިސާލަކަށް ކޮންމެ ފަހަރަކު އާ އިންތިޚާބެއް ބޭއްވުމަކީ ބޮޑު ހަރަދެކެވެ. އަނެއް ކޮޅުން އިންތިޚާބު ކުރަން ޖެހޭ މަގާމުގައި މީހަކު ނެތި ދިގު މުއްދަތެއް ހޭދަވުމުގެ މައްސަލަ އެވެ. މިކަމަށް ހައްލެއް ގެނައުމުގެ ގޮތުން ބައެއް ގައުމުތަކުގައި އުސޫލުތަކެއް އޮންނަނީ ދުރާލާ ކަނޑައަޅައިފަ އެވެ.

އެގޮތުން ބައެއް ގައުމުތަކުގައި، އަލުން އިންތިޚާބު ބޭއްވޭނީ ކިހާ މިންވަރަކަށް ކަން އޮންނަނީ ގާނޫނުތަކުގައި ކަނޑައަޅައިފަ އެވެ. އަދި އިންތިޚާބު ކޮޅެއްގައި ނުޖެހެނީސް، މަގާމުގައި ހުރި މީހެއްގެ ދައުރު ހަމަވެއްޖެ ނަމަ ވަގުތީ ގޮތުން އެހެން މީހަކު އައްޔަން ކުރާ އުސޫލުތަކެއް ވެސް ބައެއް ގައުމުތަކުގައި އޮވެ އެވެ. އެހެންވެ، މި ނިޒާމު ރާއްޖެއަށް ވެސް ތައާރަފްކުރާ ނަމަ، އެފަދަ ބަދަލުތަކެއް ގެނެވިދާނެ ކަމަށް މައުމޫން ދެކެވަޑައިގަންނަވަ އެވެ.

"އަޅުގަނޑު ދައްކައިދޭން ބޭނުންވަނީ މިއީ ކުރެވިދާނެ ކަމެއް ކަން. މިއީ އަދި އެންމެ ފުރިހަމަ ޑްރާފްޓެކޭ ނޫން މިދަންނަވަނީ. މީގައި ޑިސްކަސް ކޮށްގެން ގެންނަން ޖެހޭ އިސްލާހުތައް ވެސް ގެނެވިދާނެ،" މައުމޫން ވިދާޅުވި އެވެ.

"މި ޑްރާފްޓް އޭރު އާންމު ކުރީމަ މަޖިލީހުގެ ބައެއް މެމްބަރުން އަޅުގަނޑަށް ގުޅުއްވި. ދެން އަޅުގަނޑު މީތި ފޯރުކޮށް ދިނިން އެ ބޭފުޅުންނަށް."

ޒިންމާ އަދާ ނުކުރާ ނަމަ ރިކޯލް ވޯޓަކަށް ދިއުން

މައުމޫންގެ ދެވަނަ ޚިޔާލަކީ މަޖިލިސް މެމްބަރަކު ޒިންމާ އަދާނުކުރާ ކަމަށް އެ ދާއިރާއެއްގެ ރައްޔިތުންނަށް ގަބޫލުކުރެވޭ ނަމަ، އެ މީހަކު އެ މަގާމުގައި ބަހައްޓަން ފެނޭތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ ބަލަން އެ ދާއިރާއެއްގެ ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި ވޯޓެއް ނަގަން ގާނޫނު އަސާސީއަށް އިސްލާހު ގެނައުމެވެ. އެފަދަ ވޯޓުތަކަށް ކިޔަނީ ރިކޯލް ވޯޓު ނުވަތަ ރިކޯލް ރިފަރެންޑަމެވެ.

މައުމޫން ވިދާޅުވާ ގޮތުން މި ޚިޔާލުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް، ދާދި ފަހުން އޭނާ އާންމުކުރެއްވި ޑްރާފްޓުގެ އަސްލަކީ 12 ވަރަކަށް އަހަރު ކުރިން ތައްޔާރުކުރެއްވި ލިއުމެކެވެ.

ގާނޫނު އަސާސީ އިސްލާހުކުރި ދުވަސްވަރު މައުމޫން އެ ޑްރާފްޓް ތައްޔާރުކުރެއްވީ މައުމޫންގެ ދައްތާފުޅު އަދި އޭރު ގާނޫނު އަސާސީ އިސްލާހުކުރި ޚާއްސަ މަޖިލީހުގެ މެމްބަރު އަލްމަރްހޫމް ޑރ. ފާތިން ހަމީދުގެ އެދިވަޑައިގަތުމަކަށެވެ. މައުމޫން ވިދާޅުވާ ގޮތުން، އޭރު ފާތިންގެ ވިސްނުންފުޅަކަށް ވީ އިންތިޚާބީ މަގާމުތަކުގައި ތިބޭ މީހުން ޖަވާބުދާރީ ކުރުވުމުގެ ބާރު ރައްޔިތުންނަށް ދެވޭ ފަދަ ގޮތަކަށް އޮތުމެވެ.

"މަގާމަށް އިންތިޚާބުވާ ފަހުން އެ މަގާމުގައި ހުންނަވާ ބޭފުޅެއްގެ ވިސްނުންތަކަށް ބަދަލުތަކެއް އައިސްފާނެ. އެކަމަކު ރައްޔިތުންނަށް މިޖެހެނީ ފަސް އަހަރުވެ، ދައުރު ހަމަވަންދެން މަޑުކުރަން. އެކަމަކު ރިކޯލް ވޯޓަކަށް ދެވޭ ނަމަ ރައްޔިތުންނަށް އޮންނާނެ ބާރު،" މައުމޫން ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭނާގެ ޑްރާފްޓްގައި ހުށަހަޅާފައި އޮތީ މެމްބަރަކު ޒިންމާ އަދާނުކޮށްގެން ނުވަތަ ގާނޫނާ ޚިލާފްވެގެން ނުވަތަ ރައްޔިތުންގެ ފައިދާއަށް ވުރެ ބޮޑަށް ވަކި ޕާޓީއެއްގެ މަސްލަހަތުގައި މަސައްކަތްކޮށް އަދި ޒާތީ މަސްލަހަތު ކުރިއަރުވަން މަސައްކަތް ކުރާ ކަމަށް ގަބޫލުކުރެވޭ ނަމަ، ފެންނަ ނުފެންނަ ވޯޓަކަށް ދެވޭ ގޮތަށް ގާނޫނު އަސާސީއަށް އިސްލާހު ގެނައުމެވެ.

އެގޮތުން ރިކޯލް ވޯޓަކަށް ދާން ބޭނުން ނަމަ އެ މެމްބަރަކު ނިސްބަތްވާ ދާއިރާގެ ތިން ބައި ކުޅަ އެއް ބައި މީހުން ސޮއިކޮށް ޕެޓިޝަނެއް ހުށަހަޅަން ޖެހެ އެވެ. އަދި އެފަދަ ޕެޓިޝަނަކާ ގުޅިގެން ނަގާ ރިކޯލް ވޯޓުގައި، އެ މެމްބަރަކު ވަކިކުރަން ޖެހޭ ކަމަށް ރައްޔިތުންގެ އަޣުލަބިއްޔަތު ލިބިއްޖެ ނަމަ އެ މެމްބަރަކު މަގާމުން ވަކިވާނެ އެވެ.

ރިކޯލް ވޯޓަކީ އެހެން ގައުމުތަކުގައި މިހާރު ވެސް އޮތް ނިޒާމެކެވެ. އެމެރިކާގެ ގިނަ ސްޓޭޓްތަކެއްގެ އިތުރުން ކެނެޑާ އާއި އާޖެންޓީނާ އާއި ކޮލަމްބިއާ ފަދަ ގައުމުތަކުގައި މި ބާރު ރައްޔިތުންނަށް އޮވެ އެވެ. ގިނަ ގައުމުތަކުގައި މި ބާރު އޮންނަނީ ހަމައެކަނި ގާނޫނު ހަދާ މަޖިލީހުގެ މެމްބަރުންނާއި ގަވަރުނަރު ނުވަތަ މޭޔަރުން މަގާމުން ދުރުކުރުވުމަށެވެ. ފަހުގެ ތާރީޚުގައި އެމެރިކާގެ އެކި ސްޓޭޓްތަކުގައި ގިނަ އަދަދެއްގެ ސެނެޓް މެމްބަރުންނާއި ގަވަރުނަރުން އަދި މޭޔަރުން އެ ވޯޓުގައި މަގާމުން ދުރުކޮށްފައިވެ އެވެ.

މައުމޫންގެ މި ދެ ޚިޔާލަކީ އިންތިޚާބީ މަގާމުތަކަށް އެކަށީގެންވާ މީހުން އައްޔަން ކުރަން ރައްޔިތުންނަށް ފުރުސަތު ލިބި، ޒިންމާ އަދާ ނުކުރާ ނަމަ ރައްޔިތުންގެ ސީދާ ވޯޓަކުން ޖަވާބުދާރީ ކުރެވޭނެ ފަދަ ބަދަލުތަކެއް، ގާނޫނު އަސާސީއަށް ގެނެވިދާނެ ފަދަ ހުށަހެޅުމެކެވެ. މި ބަދަލު ގެނެސްފި ނަމަ، އެކަން ވެގެންދާނީ އިންގިލާބީ ބޮޑު ބަދަލަކަށެވެ. އެކަމަކު އެ ފުރުސަތު ރައްޔިތުންނަށް ލިބޭނީ ގާނޫނު އަސާސީ އިސްލާހު ކޮށްގެންނެވެ. މަޖިލީހުގެ ބޮޑު އަޣުލަބިއްޔަތު ކޮންޓްރޯލްކުރާ ބޮޑެތި ޕާޓީތަކުން، އެ އިސްލާހުތަކަށް ތާއީދުކުރާނެތޯ މިއީ އުފެދޭ ބޮޑު ސުވާލެވެ.